Wrap No2 (as promised). Έξι μήνες κι ένα χρόνο μετά. #hub6301

Όταν δοκιμάζεις κάτι καινούργιο, χρειάζεσαι και κάποια ενίσχυση για να συνεχίσεις. Ειδικά σε ένα περιβάλλον όπως το Πάντειο που συχνά "τρώει τα παιδιά του", ειδικά αυτά που θέλουν να σκεφτούν διαφορετικά από τα τετριμμένα.
Κάποιοι απο εμάς εκπλαγήκαμε για το οτι αρκετοί "συμφοιτητές" φάνηκε να μην αναγνώρισαν πιθανά τόσο τη συγκεκριμένη διεργασία του μαθήματος (όχι μόνο της "κουλτούρας του διαδικτύου", αλλά και του "μέθοδοι και τεχνικές έρευνας στον κυβερνοχώρο", που βασίζονταν στις ίδιες εκπαιδευτικές μεθόδους). Το γεγονός όμως οτι εκπλαγήκαμε σημαίνει οτι την αναγνωρίσαμε εμείς, οπότε well done τελικά.

Reflection λοιπόν ουσιαστικό και σε δεύτερο επίπεδο. Τι ένιωσα και τι έμαθα.

1. Τι είναι ομάδα.

Δε μου αρέσουν οι ομάδες και δε μου αρέσουν οι συνεργασίες, στο εκπαιδευτικό τουλάχιστον πλαίσιο. Τους βαριέμαι και με ενοχλούν. Είμαι κάπως ατομίστρια. Well, ήμουν μάλλον. Η ομάδα "έχει αναδυόμενες ιδιότητες". Το άκουσα και το είδα τόσες φορές που το έμαθα πια, εμπειρικά. Η ομάδα είναι πολύ ισχυρότερη του ατόμου και μια τεράστια πηγή ανατροφοδότησης και έμπνευσης για αυτό. Ακόμη είναι σημείο επαφής και ένωσης, δημιουργός σχέσεων ουσιαστικών μεταξύ κάποιων. Βέβαια, όλα αυτά μπορούν να συμβούν μόνο υπό κάποιες κατάλληλες συνθήκες. Αυτές όμως δύναται τελικά να δημιουργηθούν. Και αξίζει να δημιουργηθούν.

2. Τι είναι εκπαίδευση.

Εκτός του δημοτικού, έχω παρατήσει για κάποιο καιρό κάθε άλλη βαθμίδα εκπαίδευσης. Νόμιζα οτι φταίω αποκλειστικά εγώ, αλλά σταδιακά κατάλαβα πως δεν είναι έτσι. Το πράμα βρώμαει σαπίλα, για να το πω όσο πιο απλά και καθαρά μπορώ. Αλλά αυτός τελικά δεν είναι ο μόνος τρόπος. Υπάρχει ένας καλύτερος τρόπος που εμπλέκει τους εκπαιδευόμενους, που δημιουργεί νέες συνθήκες παραγωγής και κατανάλωσης της γνώσης. Το είδαμε πρωτίστως βιωματικά, αλλά ασχοληθήκαμε εν τέλει και με την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Ακόμη υπάρχουν Άνθρωποι, σε κάθε πεδίο και κάθε βαθμίδα, που έχουν όραμα και ιδέες για το τι είναι τελικά η εκπαίδευση. Όπερ και σημαίνει οτι υπάρχει ελπίδα και υλικό για μια ουσιαστική αλλαγή και όταν το γνωρίσεις, το δεις και το πιστέψεις μπορείς να προσπαθήσεις ως εκπαιδευόμενος, να κάνεις οτι μπορείς για να ενισχύσεις αυτή την προσπάθεια, παίρνοντας κατά κάποιο τρόπο ένα μικρό ρόλο στη προσπάθεια βελτίωσης του γενικότερου πλαισίου της εκπαίδευσης. Όταν δεν βλέπεις ελπίδα για αλλαγή καλύτερα να αποσυρθείς. Όταν τη βλέπεις όμως, είναι κάτι σπουδαίο και κινητοποιητικό.

3. Τι είναι επιστημονικά το διαδίκτυο.

Δεν είχα διαβάσει ποτέ ούτε ένα άρθρο αναφορικά με το γενικότερο πλαίσιο της "κοινωνιολογίας της τεχνολογίας", αν μπορούμε να το ονομάσουμε έτσι. Ήξερα πως βιώνω εγώ το pc και το internet, παρατηρούσα τον εαυτό μου και αυτό μου έφτανε μια χαρά. Ανάμεσα στα 1152 πάνω-κάτω πράγματα που είχα να κάνω αυτό το εξάμηνο (κυρίως, αλλά και όλη τη χρονιά), πιστεύω οτι το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μου το πέρασα τελικά διαβάζοντας άρθρα, πληροφορίες και έρευνες σχετικές με τις θεματικές του μαθήματος και γενικά για το  διαδίκτυο. Σκέφτηκα πολύ, είδα πολλά πράγματα με άλλο μάτι, έψαξα και συνέθεσα πληροφορίες, θεωρίες και βιώματα. Ανοίχτηκε έτσι ένα νέο πεδίο γνώσης και ερευνών που δεν περίμενα οτι θα με ενδιέφερε ποτέ τόσο. Δεν είμαι σίγουρη αν όλο αυτό απορρέει από το αντικείμενο το ίδιο, αλλά είμαι σίγουρη οτι αν το μάθημα αυτό γινόταν υπό άλλους όρους και με άλλο τρόπο, δε θα ενδιαφερόμουν να εξερευνήσω ιδιαίτερα το διαδικτυακό πεδίο. Και κατ' επέκτασιν δεν θα σκεφτόμουν τη πιθανότητα να δουλέψω, αν μου δωθεί η ευκαιρία, σε αυτό το αντικείμενο, τουλάχιστον για λίγο καιρό. +1 στη λίστα των επιλογών που δίνω στον εαυτό μου. Big deal.

4. Τι είμαι εγώ και τι κάνω/θα κάνω;

Όταν λέμε "η συστημική θεωρία στην εκπαιδευσή" δε μπορούμε να το θέσουμε καλύτερα. Γιατί; Επειδή ήταν όντως μια εκπαιδευτικοθεραπευτική διαδικασία. Γενικά και ειδικά.

Το πιο σημαντικό απ' όλα λοιπόν. Για να δούμε... Ένιωσα κατ' αρχάς καλά με τον εαυτό μου. Την πρώτη φορά που είπα μια εμπειρία μου (στο προηγούμενο εξάμηνο) ήμουν κατακόκκινη, είχα ιδρωμένες παλάμες και τα λόγια έβγαιναν με έναν τρόπο που δε μπορούσα να πολυελέγξω οδηγώντας σε μια ψιλοασυνάρτητη ομιλία! Δε με εξέπληξε βέβαια, αφού πάντα αυτό μου συνέβαινε όταν μιλούσα σε μια "τάξη". Με τη διεργασία που ακολουθήθηκε, με την ενθάρρυνση και την ενίσχυση του "facilitator" (βλ.ιστολογιο Νο1 !), αυτό άρχισε να εξαφανίζεται. Ένιωσα οτι έχω άποψη, οτι μπορώ να συμμετέχω, οτι μπορώ να ανοιχτώ σε ένα ασφαλές περιβάλλον και οτι αυτό έχει αξία, έχει νόημα και για εμένα και για τους άλλους. Όταν χάθηκε αυτός ο "φόβος του λάθους" ή αυτή η "ντροπή" ή ξέρω-γω-τι στη συγκεκριμένη "τάξη", άρχισε να χάνεται και σε άλλες "τάξεις". Άρχισα να έχω εμπιστοσύνη στο λόγο μου, να του αποδίδω αξία και να τον υπερασπίζομαι μπροστά σε άλλους. Πέρασα μια πίστα σε αυτό το παιχνίδι και τώρα είναι πολύ πιο πιθανό να συνεχίσω να το παίζω, στοχεύοντας όλο και σε περισσότερες "τάξεις", όλο και σε περισσότερα πλαίσια. Δε χρειάζεται νομίζω καν να πω πόσο σημαντικό είναι αυτό για μένα αρχικά, αλλά και για όλες τις "τρομοκρατημένες -από τα σύνηθη εκπαιδευτικά πλαίσια- ψυχές" που μπορεί να βρούν μια αντίστοιχη ευκαιρία σε μια τέτοιου είδους μαθησιακή διεργασία. Και σε δεύτερο χρόνο έρχεται και σου λέει οτι αυτός ο λόγος σου, που βάσει του εκπαιδευτικού ιστορικού σου πίστευες οτι θα είναι κατά πάσα πιθανότητα λάνθασμένος ή ανούσιος, είναι γνώση και έλα, πάμε να εκδώσουμε, πάμε να δημοσιεύσουμε μαζί, ο λόγος μας είναι σημαντικός. Mind=Blown που λένε!
Κατα δεύτερον λοιπόν... Όταν ήμουν μικρή δεν ήθελα να γίνω δασκάλα σαν όλα τα παιδάκια. Ποτέ και για κανέναν λόγο. Όχι απλά δε με ενδιέφερε, δε μπορούσα καν να φανταστώ τον εαυτό μου να κάνει ..."αυτό το πράμα!". Τώρα πλέον κατάλαβα οτι είναι ο μόνος δρόμος, ο μόνος τρόπος να επιτύχεις αυτό το 'κάτι' που προσπαθείς να κερδίσεις στη ζωή σου και στην επιστημονική σου πορεία. Αν πράγματι έχεις ένα στόχο να δουλέψεις σε κάτι που θα κάνει τον κόσμο ένα τσικ καλύτερο, αν έχεις δηλαδή ένα κάποιο όραμα, πρέπει απαραιτήτως να το μεταδώσεις και σε άλλους, αλλιώς το όραμα δεν θα υλοποιηθεί ποτέ πραγματικά. Ό,τι και να κάνεις, ό,τι και να ερευνείς, ό,τι και να προσφέρεις με τη δουλειά σου είναι λίγο αν δεν καταφέρεις να δώσεις στην επόμενη γενιά τα "σκήπτρα", την έμπνευση και τα κάθε λογής "εργαλεία" για να γίνουν οι καλύτεροι που μπορούν. Η έμπνευση και τα εργαλεία που δόθηκαν και σε σένα τον ίδιο απο κάποιους ανθρώπους και που σε έκαναν να θες να γίνεις κι εσύ ένας τέτοιος για τους επόμενους που θα έρθουν. Αν δεν δωθούν σε σένα με αυτόν τον τρόπο, αν δεν αντιληφθείς βιωμάτικα το όραμα, το στόχο, τη δουλειά ενός άλλου, κι αν δε βελτιώσει αυτό εσένα σαν άνθρωπο και σαν επιστήμονα, δε θα μπορέσεις να καταλάβεις ποτέ πόσο σημαντικό και απαραίτητο είναι να δώσεις κι εσύ, με τον ίδιο βιωματικό τρόπο στους επόμενους έμπνευση και εργαλεία κι ένα μέρος απ' το όραμα σου, αν είναι βέβαια πράγματι όνειρο σου να καλυτερέψεις τελικά ένα ελάχιστο μέρος του κόσμου. Η ευθύνη και η αξία της -τωρινής και μελλοντικής- δουλειάς σου μεγαλώνει μ' αυτή τη σκέψη και παίρνει πιο μεστό νόημα μέσα σ' αυτή τη συνέχεια των προηγούμενων και των επόμενων ανθρώπων. Φυσικά, το λέει καλύτερα ο Καζαντζάκης "Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει". 
Now I get it.  


Για όλα λοιπόν αυτά, ευχαριστώ.
Συνέχισε με νύχια και με δόντια κι ολοένα θα βελτιώνεσαι κι εσύ και όλα τ' άλλα. Είναι εύκολο; Όχι. Άμα αποκαρδιώνεσαι, ν' ακους τον Καζαντζάκη να σου λέει:

Φέρνεις, θες δε θες, ένα νέο ρυθμό. Μια νέα επιθυμία, μια νέα Ιδέα, μια θλίψη καινούρια. Θες δε θες, πλουτίζεις το πατρικό σου το σώμα. Κατά που θα κινήσεις; Πώς θ' αντικρίσεις τη ζωή και το θάνατο, την αρετή και το φόβο; [...] Έχεις ευθύνη. Δεν κυβερνάς πια μονάχα τη μικρή ασήμαντη ύπαρξη σου. Είσαι μια ζαριά όπου για μια στιγμή παίζεται η μοίρα του σογιού σου. Κάθε σου πράξη αντιχτυπάει σε χιλιάδες μοίρες. Όπως περπατάς, ανοίγεις, δημιουργός την κοίτη όπου θα μπει και θα όδέψει ο ποταμός των απόγονων. Όταν φοβάσαι, ο φόβος διακλαδώνεται σε αναρίθμητες γενεές και εξευτελίζεις αναρίθμητες ψυχές μπροστά και πίσω σου. Όταν υψώνεσαι σε μια γενναία πράξη, η ράτσα σου αλάκερη υψώνεται και αντρειεύει. -"Δεν είμαι ένας! Δεν είμαι ένας!" Τ' όραμα τούτο κάθε στιγμή να σε καίει. Δεν είσαι ένα άθλιο λιγόστιγμο κορμί. πίσω από την πήλινη ρεούμενη μάσκα σου ένα πρόσωπο χιλιοχρονίτικο ενεδρεύει. Τα πάθη σου κι οι Ιδέες σου είναι πιο παλιά από την καρδιά κι από το μυαλό σου [...] Πονάς και χαίρεσαι σκορπισμένος ως τα πέρατα της Γης μέσα σε χιλιάδες ομοαίματα κορμιά. Όπως μάχεσαι για το μικρό σου το σώμα, πολέμα και για το μεγάλο. Πολέμα όλα τούτα τα κορμιά σου να γίνουνε δυνατά, λιτά, πρόθυμα. Να φωτιστεί ο νους τους, να χτυπάει η καρδιά τους φλεγόμενη, γενναία, ανήσυχη.

Keep walking.



ΥΓ. Περιέργο το online στην προκειμένη, αλλά το persistence μπορεί να παίξει κάποιο χρήσιμο ρόλο μακροπρόθεσμα.

Wrap #hub6301

"Λοιπόν, είδαμε το βίντεο, ακούστε τώρα πως λέω να δουλέψουμε! Κατ' αρχάς θα κάνετε δυάδες, αν είναι πιο βολικό κάντε με τον διπλανό σας αλλά καλύτερα δουλέψτε με κάποιον που δεν ξέρετε. Σχολιάστε αυτό που είδαμε και τι σας έκανε να σκεφτείτε ή να νιώσετε, τι σας διακίνησε. [...] Ωραία. Τώρα θα πάμε στην τετράδα. Πάρτε το ζευγάρι σας και μαζί με το διπλανό ζευγάρι καθίστε σε έναν μικρό κύκλο. Συστήστε το ζευγάρι σας στο άλλο ζευγάρι και το ζευγάρι σας θα συστήσει εσάς. Μιλήστε μεταξύ σας για το τι σκεφτήκατε, τι συζητήσατε ήδη στις δυάδες σας και προσπαθήστε να καταγράψετε τις σκέψεις και τις απόψεις που αναδύονται από την κουβέντα σας... Προσπαθήστε στο τέλος να βάλετε και έναν τίτλο σε αυτά που έχετε καταγράψει. [...] Τώρα είναι η ώρα για τον τελικό κύκλο, για την ολομέλεια! Ας καθίσουμε όλοι μαζί σε έναν κύκλο. Όποιο άτομο θέλει από κάθε τετράδα, αφού συστήσει τα υπόλοιπα μέλη, ας μιλήσει στην ομάδα για το τι συζήτηθηκε, ποιές ήταν οι σκέψεις και οι απόψεις που παρουσιάστηκαν και ποιός ήταν ο τίτλος που έδωσαν στη δημιουργία τους. Τα υπόλοιπα μέλη της ολομέλειας μπορούν να προσθέτουν τις δικές τους απόψεις σε αυτά που ακούγονται..."

Το βρίσκω μάλλον απίθανο να έχουν κινηθεί άλλη φορά τόσες πολλές καρέκλες και τραπέζια σε αίθουσα του πανεπιστημίου. Δυστυχώς, βρίσκω μάλλον απίθανο και το να έχουν συζητήσει ποτέ άλλοτε τόσοι φοιτητές μεταξύ τους για ένα θέμα υπό την καθοδήγηση και την ενίσχυση του "καθηγητή". Η χρήση των εισαγωγικών είναι απαραίτητη στη λέξη "καθηγητής" γιατί δεν περιγράφει την πράξη της συγκεκριμένης διδασκαλίας. Είναι καλύτερα να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη "facilitator", (και πάλι η ελληνική μετάφραση ως "οργανωτής" αποτυγχάνει να αντιπροσωπεύσει την πραγματικότητα, καλύτερα είναι να χρησιμοποιηθεί λοιπόν με την έννοια του "παράγοντα διευκόλυνσης", δηλαδή "a factor making something easier"). Πώς είναι λοιπόν να βρίσκεσαι σε έναν τέτοιο κύκλο; Χμ.. Αρχικά ενδιαφέρον. Μετά λίγο "απειλητικό", λίγο "περίεργο". Αρχίζεις να ακούς απόψεις και γνώμεις, αρκετές από αυτές τις έχεις συζητήσει κι εσύ στη δυάδα ή την τετράδα σου, αρκετές δεν έχουν περάσει καν απ' το μυαλό σου. Πολύ ενδιαφέρον. Κοιτάς τους ομιλητές στα μάτια και σε κοιτούν και αυτοί, προσπαθείς να τους δείξεις οτι τους ακούς, οτι συμφωνείς ή προβληματίζεσαι, να ενισχύσεις με τον τρόπο σου αυτό το "άνοιγμα" που κάνουν στην ομάδα. Και μιλάς κι εσυ, συμφωνείς ή παραθέτεις στην ομάδα κάποιους προβληματισμούς που μπορεί να έχεις σε σχέση με κάτι που ειπώθηκε και αφήνεις χώρο στoυς υπόλοιπους να συνεχίσουν αυτόν τον προβληματισμό που εναπόθεσες στην ομάδα... Μπορεί να μην είναι απαραίτητα εύκολο, αλλά είναι μια συνθήκη στην οποία μπορείς να μιλήσεις και να σε ακούσουν ενεργά. Πολύ, πολύ ενδιαφέρον. Και πάρα πολύ διαφορετικό... Δυστυχώς η διαδικασία αυτή δεν επαναλήφθηκε ακριβώς έτσι, λόγω του μικρού αριθμού συμμετεχόντων. Ίσως ήταν με κάποιο τρόπο "πολύ" για κάποιους και, όπως είναι λογικό σε μια τέτοια διεργασία, υπήρξαν και κάποιες μικροδιαφωνίες που δεν ήταν και πολύ βοηθητικές. Αν δινόταν περισσότερος χρόνος από τους συμμετέχοντες στην ομαδική διεργασία όλα αυτά θα χάνονταν, είμαι βέβαιη. Η ομάδα θα έπαιρνε σιγά σιγά το δρόμο της.

Παρ' όλα αυτά, η διαδικασία που εν τέλει ακολουθήθηκε δεν ήταν και πολύ διαφορετική, καθώς η βάση της ήταν και πάλι η ομάδα, απλά πίσω απ' την ασφάλεια ενός τραπεζίου και χωρίς τόση δόμηση όσο η προηγούμενη μέθοδος. Και πάλι όμως ο κύριος ρόλος και λόγος ήταν αυτός της ομάδας, η οποία συζητούσε ενεργά, πάλι με το ίδιο πνεύμα, δηλαδή "να ακούς, να μιλάς, να σέβεσαι, να ενισχύεις". Και ο πλούτος που αναδυόταν με τον τρόπο αυτό ήταν πράγματι πολύς. Σε ένα τέτοιο τοπίο όπως το διαδίκτυο, η θεωρίες δεν βρίσκουν απο που να πιαστούν. Ένα τοπίο που αλλάζει καθημερινά αλλαζόντας μας για να το ξαναλλάξουμε, η γνωστή σχέση δομής-δράσης σε fast-forward όμως λόγω των χαρακτηριστικών του μέσου. Αναλύοντας ο καθένας τη δική του δράση, το προσωπικό μας agency, βλέπαμε μπροστά μας και μπορούσαμε να αναλύσουμε τα χαρακτηριστικά της ίδιας της δομής, μια διεργασία μάλλον ανάποδη απ' την εκπαιδευτική/επιστημονική πορεία που συνήθως ακολουθείται. Πολύ πλουσιότερη και ουσιαστικότερη όμως για τη μελέτη οχι μόνο του πολύπλευρου και διαρκώς μεταλλασσόμενου διαδικτυακού τοπίου, αλλά οποιουδήποτε φαινομένου περιλαμβάνει τον ενεργό δράστη. Δηλαδή, όλου του κοινωνικού και ψυχολογικού τοπίου. Από τη μονάδα στην ομάδα, η αντίληψη του πεδίου αλλάζει, γίνεται πιο σφαιρική και συνεκτική συνάμα, επιτρέποντας μας ευκολότερα να αντιληφθούμε το όλο, να ανάγουμε και να μεταφέρουμε τη γνώση στο παραπάνω επίπεδο.

"Και τώρα, πηγαίντε σπίτι, πιείτε ένα κρασάκι ή μια μπυρίτσα και γράψτε τα reflections σας. Όπως λέει και ο Hemingway "Write drunk, edit sober".

Πίσω από τη λογική όλου του μαθήματος και ιδιαίτερα της χρήσης ενός προσωπικού blog στο οποίο θα γράφεται απο τον καθένα ένα ιστολόγημα μετά απο κάθε συνάντηση, βρίσκεται (πιστεύω!), το εξής απλό αξιώμα: "Αγαπητέ φοιτητή, αγαπητέ κοινωνικέ δράστη, έχεις Λόγο". Αφού συνέθεσες με την ομάδα, κάνε ένα βήμα πίσω και αναστοχάσου το πεδίο αυτό που προσπαθούμε να ακουμπήσουμε στο μάθημα. Παρατήρησε πάλι τον εαυτό σου ή ανοίξου σε μια άλλη σύνθεση με τον υπόλοιπο κόσμο, τις θεωρίες και τα συμπεράσματα του. Έχεις Λόγο κι αυτός ο Λόγος είναι σημαντικός, είναι ουσιαστικός και βαθύς. Σπανιώς δίνεται η δυνατότητα στον φοιτητή, στον εκπαιδευόμενο να εκφράζει το Λόγο του. Και καθώς δεν ενθαρρύνεται (ή δεν επιτρέπεται) να τον εκφράσει, θεωρεί συχνά οτι δεν τον έχει καν. Ήταν δύσκολο να γράψεις το Λόγο σου, πόσο μάλλον δημόσια σε ένα ιστολόγιο. Είναι λογικό αν σκεφτείς οτι θεωρείς συχνά οτι ο Λόγος σου δεν είναι σημαντικός, παρά μόνο όταν είναι βαθιά μελετημένος, θεωρητικά καταρτισμένος, "σωστός". Προσπαθήσαμε να το αλλάξουμε αυτό. Και μετά την πρώτη φορά, οι επόμενες ήταν ολοένα και πιο εύκολες. Ο Λόγος σου στο hub και οι Λόγοι όλων των άλλων. Και ανανέωνες συχνά τη σελίδα μήπως υπάρχει κι άλλη ανάρτηση των συμμετεχόντων γιατί ήθελες πραγματικά να τη διαβάσεις, να δεις τι κίνησε η ομάδα στο άτομο και να μάθεις τόσο για το πεδίο, όσο και για τον συγκεκριμένο άνθρωπο. Φυσικά, δεν σ' ενδιέφερε η σκέψη του άλλου 'κουτσομπολίστικα', αλλά ήθελες να την δεις γιατί βρίσκεσαι μαζί του μια φορά την εβδομάδα και παράγετε κάτι μαζί, γιατί έχεις μάθει να σέβεσαι και να εκτιμάς την άποψη του, να σ' ενδιαφέρει ο Λόγος του. Σπάνιο δυστηχώς, αλλά πραγματικά απαραίτητο στο εκπαιδευτικό πλαίσιο.

"Το βάζω για να το θυμάμαι κι εγώ. Listen deeply, tell one story"

Ομαδικές σημειώσεις για το μάθημα από τη σύνθεση των εβδομαδίαιων ιστολογημάτων των συμμετεχόντων. Σαν να λέμε "Ο Λόγος σου είναι θεωρία και μάλιστα είναι η καλύτερη δυνατή θεωρία για το πεδίο μελέτης μας. Δε χρειαζεται να ψάξουμε τη γνώση έξωθεν, καθώς μπορουμε να την παράγουμε οι ίδιοι". Το εκπαιδευτικό σύστημα δε δίνει επουδενί τη δυνατότητα στον εκπαιδευόμενο να μάθει να δημιουργεί τη γνώση, παρά του διδάσκει μόνο πως να την αποροφά. Οι εκπαιδευόμενοι, με τον τρόπο αυτό, μαθαίνουν οτι δεν είναι υπεύθυνοι για τη γνώση, οτι δεν είναι δική τους για να την παράγουν. Ακόμη, δε μαθαίνουν πώς μπορούν να συνθέσουν με τους άλλους. Στα κείμενα που στέλνονταν με την δυνατότητα (και την προτροπή) να επεξεργαστούμε, σπανίως γίνονταν αλλαγές στη βάση αυτής της σύνθεσης με τους άλλους. Απο φόβο μην αλλάξουμε το λόγο του άλλου; Από φόβο μη "παρεξηγηθεί" ο "καθηγητής" (πολλά εισαγωγικά); Πίσω απο όποια πιθανότητα θεωρώ κρύβεται η έλλειψη εκπαίδευσης στη σύνθεση. Τρομάζουμε να κάνουμε ένα cut/paste ή να συμπληρώσουμε κάτι για να ενώσουμε δυο παραγράφους. Κοιτάμε το κείμενο δυό και τρείς φορές για να είμαστε σίγουροι οτι δε θα κάνουμε λάθος, λες και ειπώθηκε ποτέ, σε αυτή την εκπαιδευτική διεργασία, οτι υπάρχει κάτι 'λάθος'! Τουναντίον. ("Κάντε ότι αλλαγές κρίνετε σκόπιμες. Μή διστάσετε να τροποποιήσετε το κείμενο, να διορθώσετε λάθη ή να προσθέσετε σημεία που θεωρείτε σημαντικά. Η συνεισφορά σας είναι εξαιρετικά πολύτιμη και σας ευχαριστώ. Υ.Γ. Μην φοβάστε οτί μπορείτε να το "χαλάσετε"! δεν χαλάει. και να κάνετε κάτι κατά λάθος, μπορουμε να το επαναφέρουμε. και να χαλούσε θα ήταν μάθημα"). Αλλά αυτά μας έμαθαν τόσα χρόνια, δεν είναι εύκολο να τα αλλάξουμε. Προσπαθήσαμε όμως και ανταμοιφθήκαμε γι' αυτό, κάτι που αύξησε λίγο τις πιθανότητες να το ξαναπροσπαθούμε σε κάποια άλλη συνθήκη, σε κάποια άλλη στιγμή.

"Γράψτε ένα reflection για το μάθημα. Κυρίως τα αρνητικά!!"

Δυστυχώς λίγα τα άτομα, δεν έχω ιδέα γιατί. Ακόμη πιο δυστυχώς, λιγότερα τα ιστολογήματα. Ίσως να χρειάζεται μια καλύτερη παρουσίαση της κουλτούρας των Blog, με έναν τρόπο που δε θα 'τρομάζει' ίσως όσους διστάζουν. Και ίσως, μετα την πρώτη αποστολή του αρχείου στους συμμετέχοντες που ανέβασαν ιστολογήματα να στέλνεται και το αρχείο (με δυνατότητα ή μη, επεξεργασίας) και στους συμμετέχοντες που δεν ανέβασαν, ώστε να δούν πόσο ωραία συνθέτονται τα blog στο συλλογικό κείμενο και πόσο σημαντικός έιναι ο λόγος του καθενός. Ίσως αυτό να κινητοποιήσει κάποιους. Κατα τ' άλλα, be bold μάθαμε, ίσως λίγο πιο σαφείς "κανόνες" να βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να οργανώσουν το χρόνο τους αναφορικά με τις δραστηριότητες του μαθήματος, και ίσως αν ένα ποσοστό της τελικής βαθμολογίας προερχόταν απ' τη δημιουργία ιστολογημάτων να κινητοποιούνταν περισσότερο να δοκιμάσουν. Δε ξέρω τι άλλο αρνητικό, πέραν του λογικού οτι όσο μειωνόταν ο αριθμός των συμμετεχόντων αυξανόταν η παρουσία του "δασκάλου". Αυτά;...Αυτά.

Adios amigos λοιπόν.

[Νομίζω ο Καζαντζάκης μπορεί να προσφέρει τον καλύτερο υπότιτλο γι' αυτό το κεφάλαιο σε δύο αποσπάσματα:]

"Διδασκαλία δεν υπάρχει, δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν' ανοίξει δρόμο. Δρόμος ν' ανοιχτεί δεν υπάρχει. Καθένας, ανεβαίνοντας απάνω από τη δική του κεφαλή, ξεφεύγει από το μικρό, όλο απορίες μυαλό του. Μέσα στη βαθιά Σιγή, όρθιος, άφοβος, πονώντας και παίζοντας, ανεβαίνοντας ακατάπαυτα από κορφή σε κορφή, ξέροντας πως το ύψος δεν έχει τελειωμό,"

"Ακροπόδιζε στον αχόρταγο γκρεμό και πολέμα να συντάξεις τ' όραμα. Ανασήκωσε την πολύχρωμη καταπαχτή του μυστήριου. Τ' άστρα, τις θάλασσες, τους ανθρώπους, τις Ιδέες. Δώσε μορφή και νόημα στην άμορφη, άμυαλη απεραντοσύνη. Περιμάζωξε στην καρδιά σου όλες τις τρομάρες, ανασύνθεσε όλες τις λεπτομέρειες. [...] Ποιό είναι το χρέος μας; Ν' ανασηκώσουμε το κεφάλι από το κείμενο, μια στιγμή, όσο αντέχουν τα σπλάχνα μας και ν' αναπνέψουμε το υπερπόντιο τραγούδι. Να σμίξουμε τις περιπέτειες, να δώσουμε νόημα στο ταξίδι, να παλεύουμε ακατάλυτα με τους ανθρώπους, με τους θεούς και με τα ζώα, κι αργά, υπομονετικά, να μολώνουμε μέσα στα φρένα μας, μελούδι από το μελούδι μας, την Ιθάκη. Σαν ένα νησί, αργά, με φοβερόν αγώνα, υψώνεται μέσα από τον ωκεανό του ανύπαρχτου το έργο του ανθρώπου. "

Ν. Καζανζάκης - Ασκητική 

Communi(ti)sm* #hub6301

"...cyber-optimists such as Clay Shirky have heralded the unprecedented opportunity for the public to up-end political power, organize to solve problems, express themselves through independently produced media, and gain control over the decisions of corporations [...] Do we live in an Age of Engagement and participation or an Age of Distraction and control?". 1

Crowdsourcing,Crowdfunding, Crowdfixing, Crowdcomputing ....

...και πίσω απο αυτά Social Collaboration, Collective Intelligence, Virtual Collective Consciousness.

"Power to the People", ένα 'σλόγκαν' που ακούστηκε τόσες πολλές φορές και σε τόσες διαφορετικές εποχές στην παγκόσμια ιστορία, που φαίνεται να είναι τελικά μια διαχρονική, πανανθρώπινη επιδίωξη. Τι γίνεται όμως με τη συλλογικότητα στην εποχή του διαδικτύου;

Κάθομαι μπροστά στον υπολογιστή μου, ενημερώνομαι, ενδιαφέρομαι, σκέφτομαι και οραματίζομαι, κατέχω πληροφορία, κατέχω γνώση. Θέλω να την επικοινωνήσω όμως, να τη μεταδώσω, να τη συζητήσω, να βρώ κάποιον να επικυρώσει το όραμα μου, να συνδιαλαγεί και να συν-δημιουργήσει μαζί μου, είναι μια ανθρώπινη ανάγκη μου, ένα ένστικτο. Το διαδίκτυο μου προσφέρει νέους τρόπους να το κάνω αυτό, νέα μέσα και τη δυνατότητα να έχω κι εγώ Λόγο ανάμεσα σε όλους τους άλλους Λόγους. Αρχικά παρέθετα περισσότερο το δικό μου λόγο, ένας 'δημοσιογράφος' σε ένα ελεύθερο πεδίο, ένα blog, ένα διαδικτυακό μέσο ενημέρωσης, οτιδήποτε. Σιγά-σιγά όμως περάσαμε σε έναν ακόμη καλύτερο τρόπο που περιλαμβάνει μεγαλύτερη αλληλεπίδραση και περισσότερο spreadability του Λόγου αυτού που έχω να 'προσφέρω'. Crowdsourcing, (aka "Power to the People"!) ή αλλιώς ένας συλλογικός Λόγος, μια συλλογική Γνώση που υπερτερεί της ατομικής, χωρίς αυτό να σημαίνει οτι δε την σέβεται. Κάτι τέτοιο έχει πολλά θετικά αποτελέσματα και προσφέρει πλήθος νέων δυνατοτήτων, εξού και η αύξηση των όρολογιών με πρώτο συνθετικό τη λέξη 'crowd'. (η γλώσσα ακολουθεί τις ανάγκες της κοινωνικής δράσης, μια ματιά στη γλωσσική παραγωγή μιας εποχής μπορεί να μας αποκαλύψει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για αυτήν). Το πλήθος, ο 'δήμος΄, παίρνει πάλι το λόγο χρησιμοποιόντας τα νέα τεχνολογικά μέσα, πετώντας έξω κάθε είδους 'μεσάζοντες' και 'ειδικούς', αυτοοργανώνεται και ανοίγεται στον κόσμο διατηρώντας τη πνευματική του ιδιοκτησία και την τελική ευθύνη της γνώμης, της γνώσης και της ιδέας/πατέντας του (στη περίπτωση του crowdfunding). Και όσο μπορεί να μείνει συγκεντρωμένος σε κάποιον συγκεκριμένο στόχο, σίγουρα θα τον διεκπερεώσει καλύτερα απ' ότι ένα-δύο άτομα θα μπορούσαν μόνα τους. Οι εταιρείες και ακόμη και τα κράτη έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται αυτή τη δύναμη του συλλογικού Λόγου και να τη χρησιμοποιούν για να βελτιώσουν τις παροχές και τις υπηρεσίες τους, χωρίς παράλληλη αύξηση του κόστους αυτών. Η Φινλανδική κυβέρνηση μάλιστα έχει εκδόσει και ένα βιβλίο με τίτλο "Crowdsourcing for democracy: New era in policy making", για να περιγράψει με παραδείγματα τις αρετές αυτής της νέας μορφής συλλογικού Λόγου και μάλιστα έχει προχωρήσει και στην έκδοση του "Design for crowdsourced policy-making" στο οποίο αναλύονται πέντε συγκεκριμένες αρχές για την εφαρμογή του crowdsourcing στην διαμόρφωση ενός κρατικού νόμου. New era, indeed !

Ας επιστρέψουμε όμως σε κάτι πιο καθημερινό και παγκοσμιοποιημένο. Wikipedia. Πιθανά μια από τις πιο έξυπνες ιδέες της γενίας μας. Ποιός θα μπορούσε να πιστέψει οτι εκατομύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν μια έγκυρη εγκυκλοπαίδεια;

Η μεγαλύτερη προσφορά αυτής της κουλτούρας βρίσκεται στην 'κρυμμένη΄' σελίδα, τη σελίδα της συζήτησης, εκεί που ο wikiπαιδιστής πρέπει να μάθει τα εξής αξιώματα: Γνώση δεν είναι η γνώμη. Η γνώμη πρέπει να υποστηρίζεται με γνώση. Η διαφωνία βοηθά τον κοινό σκοπό. Υπάρχουν κανόνες που πρέπει να ακολουθούμε αν θέλουμε να εργαστούμε συλλογικά. Το 'έργο' είναι μεγαλύτερο από τον εαυτό. Και ναι, μπορείς. Ναι, μπορούμε. Μαθαίνω λοιπόν, στην πράξη, να σέβομαι και να αλληλεπιδρώ με τον διαφορετικό άλλο και να εργάζομαι μαζί του υπό έναν κοινό σκοπό, να υποστηρίζω τεκμηριωμένα τη γνώμη μου και παράλληλα να εμβαθαίνω σε αυτή και κυρίως, αντιλαμβάνομαι οτι είμαι ένα μέρος του Όλου και όχι ένα Όλον μόνος μου. Αυτό είναι ψηφιακή εγγραμματοσύνη κατά τη γνώμη μου, η αντίληψη ενός τεράστιου συλλογικού, παγκόσμιου κοινωνικού Όλου, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες του. 

Όμως η διαδικτυακή συλλογικότητα δε σταματά εκεί. 

Όχι πολλά χρόνια πρίν στην Ελλάδα (μια χώρα με ένα μέσο, θα λέγαμε, επίπεδο 'διαδικτυακής εμπλοκής'), είδαμε για πρώτη φορά μια διαφορετική ιστορία συλλογικότητας. Αιτία δυστυχώς ένας θάνατος ενός -πολύ-νέου παιδιού από σφαίρα αστυνομικού. Για πρώτη φορά τότε γίναμε μάρτυρες της δύναμης του διαδικτύου. Η ενημέρωση και η κινητοποίηση που συντελέστηκε κυρίως μέσω διαδικτυακών μέσων ήταν κάτι που η χώρα δεν είχε ξαναδεί. Για τρείς ημέρες η Αθήνα είχε παραδοθεί ολοκληρωτικά σε αυτή τη συλλογικότητα. ΌΛΟΙ γνώριζαν. ΌΛΟΙ μιλούσαν, ΌΛΟΙ μετέδιδαν 2. Αν και τα τελευταία χρόνια ήταν αρκετά ταραχώδη και έντονα, δε μπορώ να σκεφτώ άλλη στιγμή στη νεότερη ιστορία της χώρας που οι κυβερνώντες, πίσω από ερμητικά κλειστές πόρτες, ανυσήχησαν τόσο πολύ. 

Έκτοτε, η διαδικτυακή οργάνωση και ενημέρωση έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο και σε άλλα συλλογικά κινήματα. Οι "Αγανακτισμένοι" έγιναν ένα μέγιστο διαδικτυακό-κοινωνικό γεγονός 3. Όλοι έπρεπε να βρίσκονται σε αυτή τη συνάθροιση, σε αυτό το δημόσιο κάλεσμα και να αναμεταδίδουν τα τεκτενόμενα. Ακόμη και η βίαιη καταστολή έγινε αντικείμενο δημοσιοποίησης, διαπραγμάτευσης και σύγκλισης, χάνοντας έτσι ένα μέρος από τη δύναμη της να τρομοκρατεί.4 Η ενημέρωση, αλλάζοντας μέσο, είχε αλλάξει τα όρια της. Τα βλέμματα των ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτή τη mixed-media 'αντίδραση' μαρτυρούσαν την σκέψη που φαίνεται να υπήρχε στο μυαλό τους: Έχουμε τη Δύναμη. 

Η Υψηλή-, Μετά-, Ρευστή- Νεωτερικότητα χαρακτηρίζεται από την έλλειψη των μεγάλων Λόγων, των μεγάλων αφηγήσεων, ιδεολογιών και κινημάτων. Γνώμη μου είναι πως ο άνθρωπος δε μπορεί να ζήσει χωρίς αυτές (και ευτυχώς). Θα τις δημιουργήσει τώρα με έναν διαφορετικό τρόπο στο διαδικτυακό τοπίο, με μια bottom-up λογική, σε μια συλλογική προσπάθεια; 

Ένα τελευταίο παράδειγμα, πιο κοντινό χρονικά, αφού πιάσαμε τη θετική πλευρά του διαδικτύου (αν και υπήρχε και μια πολύ έντονη αρνητική πλευρά της χρήσης του διαδικτύου στο συγκεκριμένο παράδειγμα, θα επικεντρωθούμε στη θετική μονάχα). Νίκος Ρωμανός, κρατούμενος και απεργός πείνας με αίτημα τη χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών. Ένας -οχι πια- πιτσιρικάς που ενεργοποίησε ένα συναισθηματικό μηχανισμό του μέσου Έλληνα και έβαλε το διαδίκτυο να ασχολείται ολημερίς μαζί του (κάποιοι μπορεί να υποστήριζαν οτι δεν ήξεραν τι γινόταν, αλλά ας μου επιτραπεί η άποψη οτι απλά δεν ενδιαφέρονταν να πρωβούν σε μια δραστηριότητα του τύπου "δεξί κλικ-open link in new tab"). Διαδικτυακή συλλογή υπογραφών, ενημέρωση για την πορεία της υγείας του (και από τον ίδιο) και για τις δράσεις στήριξης του αγώνα του, συζητήσεις επι συζητήσεων υπέρ και κατά της λογικής που παρουσιαζόταν από τα διακεκριμένα, παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης (επίσης γνώμη μου, εν τέλει ήταν από τις φορές που τα παραδοσιακά ΜΜΕ έχασαν το παιχνίδι από τα διαδικτυακά). Αλλά το κομμάτι που βρίσκω πιο σημαντικό ήταν τα κείμενα που άρχισαν να εμφανίζονται στα διαδικτυακά μέσα, από ανθρώπους που δε περιέγραφαν τόσο τη γνώμη τους ή ακόμη και τη συμπαράσταση τους, αλλά μιλώντας με έναν βιωματικό, συναισθηματικό τρόπο, έκαναν κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια δημόσια 'αυτοανάλυση'. Είπαν πράγματα για τους εαυτούς τους που κατά πάσα πιθανότητα δε θα μπορούσαν να εκφράσουν διαμέσου του προφορικού λόγου, που δε θα μπορούσαν να μοιραστούν ίσως ούτε ακόμη με τα πιο οικεια τους πρόσωπα. Φαίνεται οτι το γραπτό μέσο επέτρεψε, έδωσε τη δυνατότητα μιας πιο συναισθηματικής έκφρασης, ενός 'ανοίγματος' στον κόσμο 5. Διαβάζοντας τέτοια κείμενα συν-κινήσαι, συν-μετέχεις στο συναίσθημα, συναντιέσαι με τον Άλλον (υπό τη σκιά ενός συγκεκριμένου 'ζητήματος' σαφώς), κινητοποιείσαι προς μια δική σου 'αυτοανάλυση' και έρχεσαι σε επαφή με αυτή του άλλου (Crowdfeeling, Crowdanalysis, Crowdempathy; -θα φτιαχτεί ο όρος αν δεν υπάρχει-). Κυρίως όμως, δε νιώθεις μόνος, δε νιώθεις διαφορετικός, δε νιώθεις ανόητος. Και τελικά, επειδή είμαστε ακόμη άνθρωποι, μόνο όταν δε νιώθουμε μόνοι μπορούμε πραγματικά να εμπλακούμε σε κάτι και να αναδιαμορφώσουμε τον κόσμο γύρω μας.

Για να απαντήσω λοιπόν στο αρχικό ερώτημα του Matthew C. Nisbet: "Do we live in an Age of Engagement and participation or an Age of Distraction and control?" 1
Η καλύτερη δυνατή πρόγνωση για το διαδίκτυο είναι οτι θα αφήσει πίσω το ατομικιστικό ιδεώδες που φαίνεται να καθορίζει την ανθρωπότητα σε αυτή της τουλάχιστον την περίοδο. Αν και η πρόγνωση για κάτι τέτοιο δεν είναι τόσο αισιόδοξη, ας επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να το οραματιστούμε για μια στιγμή. Συλλογικά.
If we do not allow ourselves to be completely distructed (and as always, companies and goverments try their best to keep us distructed), we now have the chance to bring forth the Age of Engagement.

* "Communitism is nothing but community doing sense-full business where community power and sense-full business are in a stable equilibrium. If you vest too much power to the community it become communism and if you give too much control over business it gets capitalism by large both of these systems are in unstable equilibrium. Communitism is not an utopia system where everything is Ideal, neither it is a barter based system. The basic idea behind communitism is distributing political and economical power all across. Communitism works very much like cloud computing where not only storage or memory is distributed the processing power is also distributed" 6. 

1. Matthew C. Nisbet: "Welcome to the Age of Engagement"
2. βλ. "Ο Αλέξης και τα μαθήματα δημοσιογραφίας του Indymedia" 
3. Για μια ανάλυση βλ. Yannis Theocharis. Every Crisis is a Digital Opportunity: The Aganaktismenoi Movement's use of Social Media and the Emergence of Networked Solidarity in Greece. (Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο academia.edu). Ακόμη βλ. "'Αγανακτισμένοι'. Τα social media δείχνουν τα δόντια τους. Μια ανάλυση" κ.α.
4. βλ. "Riot Grandad". Ακόμη, ενα ιδιαίτερο κείμενο για την αλλαγή του τρόπου σκέψης αναφορικά με τη βία της περιόδου από την Νίκη Λατινάκη, με τίτλο "Η προσωπική μου εμπειρία με τους 'αναρχοάπλυτους'."
5. Βλ. για παράδειγμα δημοσιεύσεις όπως "Ή δρούμε ή σκάμε", "Για τον Ρωμανό", αλλά ιδιαίτερα το κείμενο της Νίκης Λατινάκη "Νικόλα, παιδί μου, Δύναμη". 
6. http://neocommunitism.blogspot.gr/ 

Too Long, Didn't Read #hub6301

Το διαδίκτυο ήρθε ως ένα νέο εργαλείο να μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε στις ανάγκες του αυξανόμενα περίπλοκου περιβάλλοντους του 21ου αιώνα και να απαντήσει στη θέληση μας για περισσότερη και ευκολότερη επικοινωνία, για περισσότερη και ευκολότερη γνώση, για μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία σε όλα τα επίπεδα κλπ. Και η αλήθεια είναι οτι το κατόρθωσε. Αυτό που δεν είχαμε σκεφτεί όμως ήταν τι κόστος θα έχει τελικά αυτή η εξέλιξη.

Orality... Literacy... Digitalism
Βρισκόμαστε πράγματι σε μια μεταβατική περίοδο, όπου είμαστε ακόμη με το ένα πόδι στην εποχή που δε μπορούσες να μιλήσεις στο σταθερό τηλέφωνο και να είσαι ταυτόχρονα στο διαδίκτυο, που η χρέωση μέτραγε με το λεπτό και που δε μπορούσες καλά-καλά να κατεβάσεις ένα τραγούδι. Το άλλο πόδι μας όμως έχει πατήσει αρκετά γερά στη νέα εποχή, όπου το ιντερνετ βρίσκεται πλεόν μέχρι και στις τσέπες μας. Κάθε μετάβαση είναι παραπάνω από μια απλή χρήση μιας νέας 'τεχνολογίας' κατά τον Walter Ong 1, ο οποίος υποστηρίζει οτι μια προηγούμενη, τεράστια μετάβαση του μέσου της επικοινωνίας (από τον προφορικό στο γραπτό λόγο) άλλαξε ριζικά την ανθρώπινη σκέψη. 
Αντίστοιχα και εδώ, οι διαφορές των παλαιότερων μέσων (επικοινωνίας, μάθησης, αγαθών και υπηρεσιών κλπ) με τα ανάλογα διαδικτυακά μέσα, δεν είναι μονάχα ποσοτικές. Είναι, πάνω απ' όλα, ποιοτικές. Το διαδίκτυο έχει αλλάξει την ίδια τη φύση των δραστηριοτήτων αυτών, τις έχει αναδιαμορφώσει ριζικά, μέσω της ευκολίας που μας προσφέρει να τις πραγματοποιήσουμε. Με τον τρόπο αυτό έχει αλλάξει και πάλι την σκέψη του ανθρώπου. Όπως αναφέρει και ο Daniel J. Levitin στο εξαιρετικό του άρθρο "Why the modern world is bad for your brain" 2:

Before email, if you wanted to write to someone, you had to invest some effort in it. [...] Because the very act of writing a note or letter to someone took this many steps, and was spread out over time, we didn't go to the trouble unless we had something important to say. Because of email immediacy, most of us give little thought to typing up any little thing that pops in our heads and hitting the send button. [...] Until recently, each of the many different modes of communication we used signalled its relevance, importance, and intent. [...] The medium was a clue to the message. All of that has changed with email [...]

Τέτοιες αναδιαμορφώσεις βέβαια έχουν γίνει πολλές φορές στην ιστορία, μάλιστα συχνά αναφερόμαστε σε αυτές ως 'επαναστάσεις', προσδίδοντας τους μια αρκετά θετική χροια. Το ζητούμενο δεν είναι λοιπόν να τις καταδικάσουμε, αλλά σίγουρα καλούμαστε να τις παρατηρήσουμε. Πράγματι το ιντερνετ, με τον καιρό, έβαλε τελικά όλο τον κόσμο στις παλάμες μας. Όμως είμαστε βιολογικά -και συναισθηματικά- έτοιμοι να κρατήσουμε όλο τον κόσμο; Ο ίδιος συγγραφέας παρατηρεί:

Our brains are busier than ever before. We 're assaulted with facts, pseudo facts, jibber-jabber, and rumour, all posing as information. Trying to figure out what you need to know and what you can ignore is exhausting. At the same time, we are all doing more. Thirty years ago, travel agents made our airline and rail reservations, salespeople helped us find what we were looking for in shops, and professional typists or secretaries helped busy people with their correspondence. Now we do most of those things ourselves. We are doing the jobs of 10 different people while still trying to keep up with our lives, our children and parents, our friends, our careers, our hobbies, and our favorite TV shows.

Που πήγε ο χρόνος μου; 
Αυτή τη στιγμή έχω ανοιχτές περισσότερες από είκοσι 'καρτέλες', μοιρασμένες σε δύο προγράμματα περιήγησης. Γνωρίζω οτι κατα μέσο όρο θα ανοίξω ανά δυό καρτέλες άλλη μιά ακόμη. Θα βρω τόσες πληροφορίες που είναι πιθανό να αναδιαμορφώσω ή και να ξεχάσω ακόμη την αρχική μου ιδέα η οποία οδήγησε στις πρώτες δέκα καρτέλες. Έχω και ένα μαγικό κουμπί, το "Restore Tabs" που μου επιτρέπει πια να διατηρήσω αυτές τις ίδιες καρτέλες ανοιχτές για όσο καιρό θέλω να τις αποφύγω, μέχρι να βρω χρόνο, ήδη κουρασμένη απ' το να τις βλέπω συνεχώς μπροστά μου, να τις 'σκανάρω' γρήγορα-γρήγορα για να βρω την πληροφορία που θα χρειαστεί να αντιγράψω, τις γνώσεις που πρέπει να μάθω, τις συμβουλές που πρέπει να πάρω. Είμαι ήδη κουρασμένη με το να τις βλέπω ανοιχτές. Είμαι ήδη κουρασμένη από την τόσο μεγάλη δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία που διαθέτω. I am overwhelmed.

Η αντίληψη του χρόνου έχει αλλάξει ήδη πολύ στο δυτικό αστικό περιβάλλον. Το διαδίκτυο φαίνεται να επέτεινε αυτή τη συνθήκη. Ίσως όμως ο άνθρωπος να μην έχει καταφέρει να προσαρμοστει -φυσιολογικά- σε αυτές τις αλλαγές ταχύτητας. Βρισκόμαστε σίγουρα σε μια εξελικτική περίοδο. Κάποιες αλλαγες φαίνεται να έχουν ήδη γίνει στον εγκέφαλο μας 3, όμως είναι πιθανό κάποιες λειτουργίες να μη μπορούν να εξελιχθούν τόσο γρήγορα ώστε να προλάβουν τον πολιτισμό. Οι περιορισμοί της φυσιολογίας μας θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν όταν προσπαθούμε να καθορίσουμε το 'κόστος' των τεχνολογικών επιτευγμάτων στη συμπεριφορά μας.
Υπάρχει όμως και η ψυχολογική παράμετρος. Όλος αυτός ο αυξανόμενος έλεγχος του περιβάλλοντος που μας προσφέρει το διαδίκτυο οδηγεί σε μια αναλογικά αυξανόμενη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και με τον τρόπο αυτό σε μια παράλληλη αύξηση των απαιτήσεων από τον εαυτό μας. Όπως αναφέρει και η Helen Lewis για την Brigit Schute: "Not only is she doing too much - she feels she should always be doing more" 4. Αν υιοθετήσουμε την ανάλυση του Alain Ehrenberg 5, ο οποίος υποστηρίζει οτι η αύξηση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στη σύγχρονη εποχή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πιέση του ανθρώπου να είναι περισσότερο αποτελεσματικός, αυτόνομος και λίγο πολύ ο καλύτερος που μπορεί, μπορούμε εύκολα να σκεφτούμε οτι οι δυνατότητες του διαδικτύου δεν είναι απαραίτητα ό,τι καλύτερο για τη ψυχική μας υγεία. Πράγματι, πως μπορώ να μη νιώσω ανεπαρκής και κατώτερος όταν οι δυνατότητες που μου προσφέρονται είναι απεριόριστες; Πως μπορώ να μη κατηγορήσω τον εαυτό μου που δεν μπορώ να είμαι ενήμερος για τα πάντα, που δε μπορώ να επικοινωνήσω με όλους, να μελετήσω σε βάθος ό,τι με ενδιαφέρει, να δω, να ακούσω, να γνωρίσω όλα όσα πλέον μπορώ; Έχω όλα τα μέσα, αλλά και πάλι δεν καταφέρνω να είμαι όσα θα μπορούσα να είμαι. Σίγουρα, θα πρέπει να φταίω εγώ γι' αυτό.

The daily bombardment of information overload is absolutely overwhelming to us. Humans aren't built to absorb, process, and act on the amount of information we get every day. The result is that we 're warier and more compartmentalized than ever before. Therapy needs to acknowledge how increasingly fragmented we 're becoming and explore how to help people connect different parts of themselves [...] 6

Για να ανταπεξέλθουμε πρέπει να βρούμε τρόπους να διαχειριστούμε τη νέα αυτή 'επανάσταση'. Ως ψυχολόγοι πρέπει να αναγνωρίσουμε τη νέα εποχή και, κυρίως, να εφεύρουμε μια γιατρειά γι' αυτό που υποτίθεται οτι θα ήταν η γιατρειά μας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε το νέο βίωμα και να το επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Άλλωστε, πληρώνουμε αυτό το τίμημα ακριβώς για να έχουμε τη δυνατότητα της ευκολότερης, αμεσότερης και απεριόριστης επικοινωνίας. Είναι σημαντικό να καταρτίσουμε τους εαυτούς μας αλλά και τις νεότερες γενιές, ώστε να μπορούμε να πατάμε, ανάμεσα σε όλα τα άλλα πλήκτρα, το 'Pause'. Όπως λέει και ο Pico Iyer 7: 

It's only by stepping back and holding still that we can begin to see what the canvas means.  

Είναι όμως αυτό εύκολο; Ακόμη κι αν οποιαδήποτε υποχρέωση που απαιτεί απο το άτομο να βρίσκεται στο διαδίκτυο (εργασιακή, εκπαιδευτική, επικοινωνιακή κ.α.) εξαφανιστεί για λίγο, μήπως έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ σε ένα περιβάλλον που μας επιβραβεύει άμεσα και με μικρή προσπάθεια, που δε μπορούμε πια να αφιερώσουμε πολύ ενέργεια σε τίποτε άλλο; Είναι καιρός να αρχίσουμε να απαντάμε σε αυτά τα ερωτήματα. Οι αλλαγές δεν μπορούν ποτέ να σταματήσουν για να μας περιμένουν. 

1. Ong, W. J. (2012). Orality and literacy: The technologizing of the word. Routledge.

2. http://www.theguardian.com/science/2015/jan/18/modern-world-bad-for-brain-daniel-j-levitin-organized-mind-information-overload

3. http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2885213/Are-smartphones-changing-shape-BRAINS-Area-controls-thumbs-larger-people-use-touchscreens-daily.html

4. http://www.theguardian.com/books/2014/mar/25/overwhelmed-work-love-play-no-one-time-review-brigid-schulte

5. Alain, E. (1998). La fatigue d’être soi. Dépression et société. Μεταφρασμένο στα αγγλικά υπό τον τίτλο "The weariness of the self: Diagnosing the History of Depression in the Contemporary Age", αν και ο ελληνικός τίτλος "Η κούραση του να είσαι ο εαυτός σου" ίσως αποδίδει καλύτερα τις προθέσεις του συγγραφέα. Για ένα review βλ. και http://www.ephemerajournal.org/sites/default/files/11-1johnsen.pdf 

6. http://www.psychotherapynetworker.org/magazine/currentissue/item/2632-psychotherapy-in-the-age-of-overwhelm

7. https://vimeo.com/110792530

The future is here. Resistance is futile. #hub6301

Tragedy, he perceived, belonged to the ancient time.1

How different are we?

Μία από τις λεγόμενες "ανώτερες λειτουργίες" του ανθρώπου είναι η ικανότητα του να οραματίζεται και να στοχάζεται για το μέλλον. Αυτή η ματιά προς το μέλλον αλλάζει ποσοτικά και ποιοτικά ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες, τα επιτεύγματα και τους φυσικούς περιορισμούς που ισχύουν για την ανθρωπότητα σε κάθε διαφορετική χωρική και χρονική συνθήκη. Η ικανότητα αυτή φαίνεται να έπαιζε πάντοτε πολύ σημαντικό ρόλο σε κάθε επίτευγμα του ανθρώπου, οδηγώντας τον να χτίσει σπίτια και πόλεις για να προστατευτεί από έναν μελλοντικό χειμώνα ή κάποιους μελλοντικούς θηρευτές, να στοχαστεί, να φιλοσοφήσει και να δημιουργήσει πολιτεύματα για να βελτιώσει τις μελλοντικές συνθήκες, να πολεμήσει για νέα εδάφη. Ο Θεός έχτισε την επί γης "βασιλεία" του προσφέροντας μια μελλοντική, μετά θάνατον ζωή, σε περιόδους που η αξία της ζωής των ανθρώπων ήταν αρκετά περιορισμένη. Μεσαίωνας. Βασανισμοί, θανάτοι, λοιμώδεις ασθένειες, δημόσια ικριώματα, δεν έχουν καμία σημασία, η μόνη αξία της ζωής είναι μετά τον θάνατο. 

 God is dead. God remains dead. And we have killed him. How shall we comfort ourselves, the murderers of all murderers? What was holiest and mightiest of all that the world has yet owned has bled to death under our knives: who will wipe this blood off us? What water is there for us to clean ourselves? What festivals of atonement, what sacred games shall we have to invent? Is not the greatness of this deed too great for us? Must we ourselves not become gods simply to appear worthy of it? 2.

 Όταν "σκοτώσαμε το Θεό" αρχίσαμε και πάλι να ασχολούμαστε με τον άνθρωπο. Όσο το βιοτικό επίπεδο και το προσδόκιμο ζωής αυξανόταν, δεν υπήρχαν πια ικανοί λόγοι να επιζητούμε πια την επουράνια βασιλεία, ήταν καιρός να επικεντρωθούμε στην επι γης παρουσία μας και πάλι. Τα νέα πιστέυω, η νέα "θρησκεία" θα έπρεπε να έχει στο κέντρο της τον άνθρωπο. Αυτή τη φορά όμως ο πήχης είχε ανέβει πολύ. Ο χριστιανικός Θεός, τον οποίο θα διαδεχόταν πλεόν ο άνθρωπος, δεν είχε καμία σχέση με τους παλιούς ημι-ανθρώπινους θεούς. Αυτός ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ξεπεραστεί, όμως αυτό δεν θα εμπόδιζε τον άνθρωπο από το να προσπαθήσει. Το μόνο που φαινόταν να τον κρατά πίσω ήταν η μισή ζωώδης φύση του, η ίδια του η εξέλιξη. Αν ήθελε να γίνει ποτέ θεός, αυτή θα έπρεπε να ξεπεραστεί. Θα έπρεπε να ξεκινήσει να ελέγχει το μυαλό του. Με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, ξεκίνησε να οραματίζεται τη βασιλεία του Νου, το σημείο οπού δε θα ήταν πια ένας φθαρτός, πεπερασμένος άνθρωπος, κατευθυνόμενος από το ένστικτο επιβίωσης, αλλά θα μπορούσε να αποδώσει στον εαυτό του τα σκήπτρα της απόλυτης Γνώσης, της απόλυτης Δύναμης και Ευμάρειας και, φυσικά, της Αιωνιότητας, Ο μετά-μοντέρνος αυτός Φαραώ κατάλαβε πως τα εργαλεία που θα χρειαστεί για τη νέα αυτή του βασιλεία δε μπορούσαν να είναι πια πέτρες, τσεκούρια, σπαθιά, ούτε καν ο Λόγος. Έπρεπε να δημιουργήσει μια νέα επανάσταση που θα τον βοηθούσε να επικρατήσει, την τεχνολογική επανάσταση.

We are in the process of redesigning what it is to be human. 3

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, πολλοί δημιουργοί, κυρίως συγγραφείς και φιλόσοφοι, άρχισαν να ανησυχούν για το τι θα επιφύλασσε το μέλλον του ανθρώπου. Ακόμη και σήμερα, τέτοια έργα βρίσκονται κάτω από τη ταμπέλα του "Sci-Fi" (συντομογραφία του "Science Fiction"). Όμως, έναν αιώνα μετά, δε μοιάζουν πια "Επιστημονική Φαντασία", μα "Επιστημονικό Μέλλον". Και αν ο 20ος αιώνας φαίνεται εξαιρετικά μακρινός, αρκεί να θυμηθούμε τα καλλιτεχνικά έργα των προηγούμενων δύο-τριών δεκαετιών και να αναλογιστούμε πόσο μη ρεαλιστικά μας φαίνονταν επιτεύγματα που πλέον αναγνωρίζουμε ότι δεν βρίσκονται πολύ μακριά. Τα Cyborgs δεν απέχουν ποιοτικά από τα πλήρως ελεγχόμενα από το μυαλό "βιονικά" προσθετικά μέλη. Τα ρομπότ γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκα και ικανά για περισσότερη αυτονομία. Η "εικονική πραγματικότητα"; Η "τεχνητή νοημοσύνη"4 ; Δεν είναι η διαφορά μεταξύ "επιστημονικής φαντασίας" και πραγματικότητας μονάχα ποσοτική πια;

How are we different?

Πόσο cyborgs είμαστε; Πόση τεχνητή νοημοσύνη κουβαλάμε στη τσέπη μας; Πόσα ρομπότ μας υπηρετούν; Η τεχνολογία έχει γίνει μια προέκταση του εαυτού μας, Ο υπολογιστής λίγο παλιότερα και πλέον το κινητό τηλέφωνο, βρίσκονται πάντα εκεί για να μας υπηρετήσουν. Οι εφαρμογές που κουβαλάμε μαζί μας μπορούν να μας ενημερώσουν για τους παλμούς της καρδιάς μας και για τις θερμίδες που μόλις χάσαμε, να μας ταξιδέψουν τρισδιάστατα στα μεγαλύτερα αξιοθέατα του κόσμου, να μας επιτρέψουν να βρούμε και να επικοινωνήσουμε με κάποιον που κατοικεί στην άλλη άκρη της Γης. Και τίποτα από αυτά δεν είναι κάτι το εξεζητημένο, είναι μονάχα οι εφαρμογές που χρησιμοποιούμε λίγο-πολύ όλοι μας. 

We are already in a symbiotic relationship with technology. 3

Αυτή η συμβιωτική σχέση φαίνεται να περιλαμβάνει σε μεγαλύτερο βαθμό το μυαλό μας και συνάμα, να το αναδιαμορφώνει 5. Βασιζόμαστε όλο και περισσότερο στη τεχνολογία για να θυμηθούμε τα ραντεβού μας, για να αναζητήσουμε οποιαδήποτε πληροφορία, να ενημερωθούμε και να μορφωθούμε. Δε χρειάζεται πλέον να προσπαθούμε να συγκρατήσουμε και πολλά. Σίγουρα αυτό μοιάζει απελευθερωτικό. Γιατί να στηριχτώ σε ένα ατελές εργαλείο όπως το μυαλό μου και στο κάτω-κάτω γιατί να το κουράσω με περιττές λεπτομέρειες; Έχω έναν νέο, εξωτερικό λοβό στον εγκέφαλο μου ο οποίος, πολύ σαν τους εσωτερικούς, είναι παντού και πάντα μαζί μου. Σύντομα δε, θα υπερνικήσω τους περιορισμούς που η εξωτερική του ύπαρξη μου προκαλεί, εμφυτεύοντας τον εντός μου. Τεχνητή Νοημοσύνη, ή αλλιώς η απόλυτη Γνώση. 6

Όμως δεν είναι μόνο πληροφορία που η τεχνολογία μου παρέχει. Είναι και εμπειρία, εικόνες, νέα περιβάλλοντα. Αυτή τη στιγμή μπορώ να βρίσκομαι ταυτόχρονα σε τρία συνέδρια, να χαζεύω κάθε γωνία του "Βασιλείου του Bhutan", και να βλέπω σε πραγματικό χρόνο τον φίλο μου να λιάζεται στις παραλίες της Καραϊβικής. Όπως λέει το μότο του Google Sightseeing: "Why bother seeing the world for real?"7. Σύντομα, θα μπορώ να κατέχω εξοπλισμό και πόρους ώστε να βλέπω λίγο πιο ρεαλιστικά όλα όσα ήδη απολαμβάνω. Θα μπορώ να "βρίσκομαι εκεί" και ακόμη, να δημιουργώ εγώ ο ίδιος αυτό το "εκεί", να δημιουργώ το δικό μου κόσμο, σταδιακά όλο και πιο ρεαλιστικό και πραγματικό. Και θα μπορώ να δω τους κόσμους των άλλων και να προσκαλέσω και άλλους στον δικό μου κόσμο, να επικοινωνήσω με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο το βίωμα μου, τη πραγματικότητα και τη φαντασία μου 8. Ως εικόνα πλέον. Και μια εικόνα δεν αξίζει όσο χίλιες λέξεις;

Όχι πολλά χρόνια πριν, αρχίσαμε να ασχολούμαστε με τις δυνατότητες του σώματος μας. Θελήσαμε να ελέγξουμε το σώμα μας και τους πληθυσμούς, ώστε να προάγουμε την υγεία και την ευμάρεια. Τώρα φαίνεται να απασχολούμαστε ξανά με τους περιορισμούς του φυσικού, βιολογικού μας σώματος. Η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος έγινε η νέα δυνατότητα για τον άνθρωπο. Έκτοτε προσπαθεί να αναγνωρίσει της πηγές της δυστυχίας, όχι πιά στον πολιτισμό όπως έκανε ο Freud στα 1930 9, αλλά στα γονίδια μας. Η ψυχοφαρμακολογία υπόσχεται εδώ και χρόνια να μας κάνει πιο ευτυχείς. Οι αμέτρητες έρευνες που διεξάγονται αυτή τη στιγμή στοχεύουν να επιτύχουν το τέλος της δυστυχίας χτυπώντας την στο βασικό της επίπεδο: πριν καν εκδηλωθεί. Έχουμε καταφέρει να γεννούμε ανθρώπους σε περιπτώσεις όπου η φυσική επιλογή δε θα το επέτρεπε.  Έχουμε καταφέρει να αναγνωρίζουμε ήδη μέσα από τη μήτρα αρκετές ασθένειες και να τερματίζουμε μια δύσκολη και πιθανά σύντομη ζωή πριν αυτή εκδηλωθεί. Κάθε νέα ανακάλυψη θα υπηρετεί το στόχο της βελτιωμένης εικόνας του πληθυσμού. Το τέλος της δυστυχίας.

Και λοιπόν;
Με όλους αυτούς και με πολλούς άλλους τρόπους προσπαθούμε να υπερβούμε τη φυσική μας ύπαρξη, τους περιορισμούς του ανθρώπινου είδους. Όμως πρέπει να αναγνωρίσουμε κατά τη γνώμη μου και να υιοθετήσουμε την άποψη του Sir Ken Robinson: 

We really live in two worlds, don't we? There's a world that exists whether or not you exist [...] But there's another world that exists only because you exist [...] The world that came into being when you did. 10 

Αυτός ο δεύτερος κόσμος στον οποίο αναφέρεται, δε περιλαμβάνει μόνο το μυαλό μας, αλλά το σύνολο της εμπειρίας μας, των αλληλεπιδράσεων μας, των ερεθισμάτων όλων των αισθήσεων μας. Τα δημιουργήματα αυτού του κόσμου δεν είναι μονάχα νοητικά, αλλά ένα συνονθύλευμα ενσώματης δραστηριότητας, βιωμάτων, περιορισμών, παθών, λαθών και μη λεκτικών ερεθισμάτων. Είμαστε σίγουροι πως αυξάνοντας τις δυνατότητες του μυαλού μας ο κόσμος αυτός δε θα χαθεί; Ότι η "ατομικότητα" θα διατηρηθεί ώστε να συνεχίσει να ανανεώνει τον πρώτο από τους δυο αυτούς κόσμους; Μα, αυτή η ίδια η ατομικότητα δεν είναι που προκαλεί συχνά πόνο;

Το 1998, ο Vilayanur S. Ramachandran βρήκε μια απάντηση για να σταματήσει τις συνέπειες ενός παραδόξου του ανθρώπινου εγκεφάλου, του ονομαζόμενου Phantom Limp. Ο εγκέφαλος ενός ακρωτηριασμένου ατόμου συνεχίζει να πιστεύει πως το χαμένο άκρο βρίσκεται ακόμη στη θέση του. Το "σφάλμα" αυτό του εγκεφάλου δημιουργεί έντονους πόνους στο άτομο, τους οποίους κανείς δεν είχε καταφέρει μέχρι τότε να ανακουφίσει. Η λύση ήταν απλή: Ένα κουτί και ένα κάτοπτρο. 11 Το υπάρχον άκρο καθρεφτιζόταν ώστε ο εγκέφαλος να παραπλανηθεί πιστεύοντας ότι το καθρέφτισμα αυτό ήταν το χαμένο άκρο. Οι ελεύθερες κινήσεις που το άτομο μπορούσε να κάνει με το ένα του άκρο, οδηγούσαν στο να "χαλαρώσει" το άκρο-φάντασμα και να σταματήσει να στέλνει σήματα πόνου στον εγκέφαλο. Μεγεθύνοντας, θεωρητικά, αυτό το κουτί, δε μοιάζει οτι θα είναι ικανό να αντικατοπτρίζει έναν ολόκληρο εαυτό-φάντασμα, έναν εαυτό που δεν είναι πια εκεί, αλλά υπάρχει μονάχα μέσα και μέσω αυτού του κουτιού;

Ίσως αυτό το "ζοφερό" μέλλον που φανταζόμαστε να είναι αποτέλεσμα των ερεθισμάτων όλης αυτής της καλλιτεχνικής κατηγορίας που ονομάζουμε "Επιστημονική Φαντασία". Μπορεί ο νέος, μελλοντικός άνθρωπος να είναι εν τέλει καλύτερος απ' τον παλιό, να είναι χαρούμενος και ελεύθερος, και ενσυναισθητικός και λίγο-πολύ οτιδήποτε θελήσει να είναι. Μπορεί να μην είναι τελικά και τόσο κακό για τον άνθρωπο να γίνει ο νέος, αλάθητος, τέλειος, απόλυτος θεός. Η ανθρώπινη φύση όμως είναι πιθανό να μην είναι πλασμένη για μια τέτοια δυνατότητα, να μη μπορεί να ελέγξει τη Δύναμη που με τόσο πάθος επιζητεί να κατακτήσει στο μέλλον, μπορεί να είναι ακόμη πολύ νέα γι' αυτήν. Είναι πιθανό να πετάξει πολύ κοντά στον ήλιο. Και τα φτερά της φαίνεται να μην έπαψαν ποτέ να είναι κέρινα. 

1. George Orwell, 1984. (1949)

2. Friedrich Nietzsche, The Gay Science. (1882)
3. https://www.youtube.com/watch?v=bTMS9y8OVuY
4. Mια απλή αναζήτηση στο Google όλων των παραπάνω όρων αρκεί για να πείσει οποιονδήποτε πως οι τεχνολογίες αυτές είναι πλέον εδώ. Αν μπορούσαμε να αναπαράγουμε την αναζήτηση των ίδιων όρων πριν δέκα χρόνια τα αποτελέσματα θα περιορίζονταν σε "μελλοντολογικές" υποθέσεις, πλέον όμως δε θα δούμε φιλοσοφικές αναζητήσεις, αλλά προϊόντα.
5. Λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου. Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Neuroplasticity
6. https://www.youtube.com/watch?v=6vMO3XmNXe4
7. http://googlesightseeing.com/
8.Για μια ανάλυση των δυνατοτήτων της εικονικής πραγματικότητας, βλ. https://www.youtube.com/watch?v=GWcn6yc8HT0
9. Sigmund Freud, Πολιτισμός, πηγή δυστηχίας. (1η έκδοση, 1930).
10. https://www.youtube.com/watch?v=5oS9h3S3VK0
11. http://en.wikipedia.org/wiki/Mirror_box

(Un)Important #hub6301

Φαίνεται όντως να ζούμε σε μια εποχή που το ασήμαντο γίνεται σημαντικό. Αν και πάντοτε υπήρχαν σύμβολα και τρόποι να προωθήσουμε τον εαυτό μας, την κοινωνική μας τάξη και τα ιδιαίτερα ταλέντα μας, ένα πέπλο προστασίας κάλυπτε σε κάποιο βαθμό το μεγαλύτερο κομμάτι της προσωπικής μας ζωής. Σταδιακά το πέπλο αυτό, συχνά παθολογικό, άρχισε να χάνει την αξία του έναντι του μοιράσματος, του ανοίγματος, της έκθεσης. Τα "ταμπού" άρχισαν να πέφτουν, το ένα μετά το άλλο και ο άνθρωπος άρχισε να επιζητά ένα βήμα στο οποίο να εναποθέσει τη προσωπική του εμπειρία, την ιδιαίτερη του άποψη for everyone to witness. Η επιδίωξη των "15 λεπτών δημοσιότητας" άρχισε να κερδίζει έδαφος, φτάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις να γίνει και αυτό-σκοπός. Ταυτόχρονα και αλληλένδετα, αρχίσαμε να ενδιαφερόμαστε όλο και περισσότερο για τα 15 λεπτά δημοσιότητας των άλλων. Πάντοτε ο άνθρωπος κοιτούσε τους γύρω του για να επιβεβαιωθεί, να νιώσει καλύτερος, σωστότερος και ανώτερος από αυτούς, κι έτσι δε μπορούσε να αντισταθεί όταν η κλειδαρότρυπα άρχισε να μεγαλώνει. Η ζωή των άλλων, είτε τη μοιράζονταν δημόσια ηθελημένα, είτε "ξετρυπωνόταν" από τους παπαράτσι, μας ενδιέφερε όλο και περισσότερο και ταυτόχρονα, ανατροφοδοτούσε τη διάθεση μας να μοιραστούμε κι εμείς τη δική μας ζωή, ή ακόμη και τη κρυφή μας επιθυμία να είμαστε τόσο σημαντικοί που να προσπαθούν να "ξετρυπώσουν" και εμάς.
Κι έπειτα ήρθε το διαδίκτυο.
Είναι άραγε τυχαίο που όταν το YouTube ξεκίνησε τη λειτουργία του, η μέγιστη διάρκεια του βίντεο που μπορούσε κανείς να ανεβάσει ήταν 20 λεπτά; Θεωρούσαμε πάντα οτι αυτό στόχευε στη προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά μήπως η επιλογή αυτή δεν ήταν τόσο "αθώα"; Όποιος κι αν ήταν ο τότε στόχος πάντως, φαίνεται οτι η συγκεκριμένη πλατφόρμα έδωσε τη δυνατότητα στον καθένα να κυνηγήσει το "όνειρο" που έως τότε φυλαγόταν στενά από τα τηλεοπτικά συνεργεία. Απ' τα "τηλε-παράθυρα" στις "νέες καρτέλες", η μεγαλύτερη διαφορά είναι στην έκταση. Όπως ειπώθηκε και στη συνάντηση μας "στο κανάλι του καθένός -στο YouTube- παρακολουθείς το προσωπικό του ριάλιτυ". Κατανοητά όλα από το απλό αξίωμα: Monkey see, monkey do. Και όσο τα προβαλλόμενα πρότυπα, τα "είδωλα", οι διασημότητες γίνονται όλο και χαμηλότερου επιπέδου, τόσο περισσότερο ανυσηχητικά θα γίνονται και τα διαδικτυακά βίντεο. It's viral.
Ένα σημαντικό ερώτημα είναι όμως πώς μπορεί να νιώθει κανείς τόσο άνετα ώστε να ανοίγεται, να κριτικάρεται και, πολύ συχνά, να γελοιοποιείται μόνος του; Το αντιλαμβάνεται άραγε, όπως μπορεί να το αντιληφθεί ο θεατής ή όχι; Και ακόμα και αν το αντιλαμβάνεται, μήπως το να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής εξυπηρετεί μια πιο σημαντική του ανάγκη, ανάγκη για την οποία το να γελοιοποιηθεί δε μοιάζει και τόσο μεγάλο τίμημα; Άλλωστε, σε αυτό ακριβώς τρέφεται η δημοτικότητα της νέας ατάκας-του-μήνα: "Με κράζεις; Με θαυμάζεις!". Εδώ πιστεύω είναι καίριο να εξετάσουμε τι είναι αυτό που θαυμάζει το ίδιο το άτομο στον εαυτό του. Αν στο βάθος δεν υπάρχει κάτι που όντως να θαυμάζει, τότε είναι πιθανό το "κράξιμο" να παίζει ένα σημαντικό ρόλο για τη ψυχική του επιβίωση. We are living in sad times...

Στην αντίπερα όχθη, συχνά ακολουθείται και η αντίθετη πορεία και το σημαντικό γίνεται ασήμαντο. Μια σημαντική δυσκολία του ατόμου μπορεί να του μοιάζει πια σχεδόν ασήμαντη αν την επικοινωνήσει σε ένα άνοιγμα προς τον Άλλον. Ακόμη, ένα "σημαντικό" πολλών, μπορεί να κάνει το "σημαντικό" του ενός να φαίνεται ασήμαντο και κάτι τέτοιο μπορεί να έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Η αίσθηση της μοναξιάς και της απαξίας συχνά περνά από την αντίληψη του ατόμου οτι το μόνο σημαντικό είναι ο εαυτός του. Οτιδήποτε μπορεί να μειώσει αυτή την γιγαντιαία σημασία που αποδίδουμε στον εαυτό, ίσως μπορεί να οδηγήσει σε μια αποδοχή αυτού ως ένα κράμα ιδιαιτεροτήτων, δυνατοτήτων και περιορισμών, στο οποίο δεν είναι απαραίτητο να επικεντρωνόμαστε σε τόσο μεγάλο βαθμό τελικά. Ακόμη και μια παθητική επικοινωνία συχνά βοηθά να χαμηλώσουμε την ένταση των δυσκολιών μας, πόσο μάλλον μια ενεργητική. Κίνδυνοι; Χιλιάδες. Όπως παντού και όπως πάντοτε. Όσο μεγαλύτερη η δυνατότητα, τόσο μεγαλύτερη και η πιθανότητα. And that works both ways. Μεγαλύτερη πιθανότητα να βρούμε αλήθεια και μεγαλύτερη πιθανότητα να βρούμε ψέμα. Μεγαλύτερη πιθανότητα να βοηθηθούμε και μεγαλύτερη να εκμεταλλευτούμε. Μεγαλύτερο κέρδος και μεγαλύτερη χασούρα.
Το συνεχές είναι αδυσώπητο. Choose sides and...may the Force be with you.

Love is in the Net #hub6301

Αλλάζει ο έρωτας στη διαδικτυακή εποχή; Μπορεί ένα τόσο 'βασικό' ανθρώπινο συναίσθημα να αλλάξει με την εισαγωγή στη ζωή μας ενός νέου μέσου; Social Media Profiles, Dating Apps, Avatars, Virtual Reality.. Όσο προχωρά η τεχνολογία τόσο προσπαθεί να οδηγήσει το χρήστη σε μια ενσώματη πραγματικότητα και να εισάγει εξίσου ενσώματα και τον Άλλον. Αυτό δείχνει οτι η βασική, εξελικτικά σταθερή ανθρώπινη ποιότητα γίνεται κατανοητή και χρησιμοποιείται ώστε να αυξηθεί περαιτέρω η χρήση της τεχνολογίας.

Τι είναι ο έρωτας όμως;
Ξεκινώντας από το φλερτ, σε μια προσπάθεια να αποδομήσουμε τα 'βήματα', μπορούμε ίσως να πούμε ότι το φλερτ ξεκινά απο το να δούμε τον Άλλον και να ενδιαφερθούμε για κάποιον λόγο γι' αυτόν. Συνεχίζει σ' έναν αγώνα με την αυτοπεποίθηση μας ώστε να τον προσεγγίσουμε και περνά, τέλος, σε μια προσπάθεια αλληλεπίδρασης με αυτόν, σ' ένα 'παιχνίδι', στο οποίο θα περάσουμε στην επόμενη πίστα αν καταφέρουμε να είμαστε ενδιαφέροντες, να μη πούμε κάτι πολύ λάθος ή περίεργο, να παρουσιάσουμε μια ωραία εικόνα του εαυτού μας, ξέρετε...
Σε καθένα από τα βασικά αυτά βήματα όμως ο καθένας μας είναι διαφορετικός. Άλλοι ενδιαφέρονται για κάποιον που είναι απλά πολύ ελκυστικός, άλλοι για κάποιον με τον οποίο βρίσκονται στην ίδια ομάδα θεάτρου. Ακόμα και εμείς οι ίδιοι σε διαφορετικές περιόδους της ζωής μας ενδιαφερόμαστε για διαφορετικούς ανθρώπους, έχουμε διαφορετικά επιπέδα αυτοπεποίθησης για διαφορετικούς τομείς της ζωής μας (διαφορετική αν έχω χάσει 5 κιλά και διαφορετική αν έχω διαβάσει 10 πολύ ενδιαφέροντα βιβλία) και θα μιλήσουμε και θα παρουσιαστούμε διαφορετικά, σύμφωνα και με τα δύο παραπάνω βήματα.
Ήδη αρχίζει να μοιάζει κάπως πολύπλοκο το σχήμα. Ας προσθέσουμε τώρα και το διαδίκτυο.

α) Πώς βλέπω τον Άλλον; Πόσα βλέπω για τον Άλλον; Κοιτάω τις φωτογραφίες του, τα ενδιαφέροντα του, τι ομάδα είναι, σε τι εκδηλώσεις πάει, τι βιβλία διαβάζει, ποιός δείχνει να είναι. Μ' αρέσει ή όχι τελικά; Και σε αυτή τη περίπτωση, το ποίος θα μ' αρέσει και γιατί είναι καθαρά προσωπικό θέμα, όμως εδώ κρατάω στο χέρι μου ένα πολύ μεγάλο μέρος πληροφορίας, συχνά διανοητικοποιημένης πληροφορίας. Αν από αυτά που βλέπω πιστεύω οτι μου αρέσει και οτι μπορώ να τον φλερτάρω (he 's not out of my league), προχωρώ στο β.
β) Πόσο διαφορετικός είναι ο ψηφιακός μου εαυτός από τον πραγματικό μου; Όλοι δείχνουμε μια πλευρά του εαυτού μας, μια ωραιοποιημένη εικόνα. Κρυφοκοιτάμε το προφιλ μας και φουσκώνουμε με περηφάνεια. Το διαδίκτυο μπορεί να αυξομειώσει την αυτοπεποίηθηση μας, βελτιώνοντας την ή και καταποντίζοντας την (το "persistence" του διαδικτύου μπορεί να είναι πολύ σκληρό άλλωστε). Παραθέτω κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο "Συνδεδεμένοι" των Christakis & Fowler (σ.344-5).

"Οι συμμετέχοντες στους οποίους εκχωρήθηκαν ελκυστικοί ψηφιακοί χαρακτήρες κράτησαν μια πολύ μικρότερη διαπροσωπική απόσταση απ' ό,τι εκείνοι που είχαν πιο απλούς χαρακτήρες: τα ελκυστικά άβαταρ πλησίασαν στο ένα μέτρο τους άλλους, ενώ τα λιγότερο ελκυστικά δεν πέρασαν τα δύο μέτρα. Οι χειριστές των ελκυστικών άβαταρ έδειχναν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και με άλλους τρόπους, όπως μεγαλύτερη διάθεση να μιλήσουν για τον εαυτό τους. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι απέκτησαν μια αυτοπεποίθηση που συμβάδιζε με το πόσο ελκυστικοί ήταν οι ψηφιακοί χαρακτήρες τους παρά με το πόσο ελκυστικοί ήταν πραγματικά οι ίδιοι"
"Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός οτι οι αλληλεπιδράσεις στον εικονικό κόσμο μπορούν να συνεχιστούν στον πραγματικό κόσμο. Αφότου έπαιξαν το παιχνίδι με τα εκχωρημένα άβαταρ, αυτοί με τα ελκυστικά άβαταρ έδειξαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και στον πραγματικό κόσμο".1 

γ) Συνδυάζοντας λοιπόν τα α και τα β, τις πληροφορίες για τον Άλλον και τον ωραιοποιημένο, γεμάτο αυτοπεποίθηση εαυτό μου, προχωρώ. Όπως και στη πραγματική ζωή, προσπαθώ να εντυπωσιάσω, να έλξω, να δείξω οτι είμαι ο ιδανικός σύντροφος (άλλα είδη χτυπούν τα φτερά τους, εγώ λέω ανέκδοτα). Η διαφορά εδώ είναι αφενώς στα μεγέθη τόσο της πληροφορίας (για τον άλλον) όσο και της ωραιοποίησης (του εαυτού μου και του άλλου) και αφετέρου, στο οτι χάνω όλο το εξωλεκτικό κομμάτι της αλληλεπίδρασης και το παιχνίδι γίνεται περισσότερο διανοητικό. Δε προσπαθώ να εντυπωσιάσω με το γέλιο μου, αλλά με τη παράθεση-ενός-αστεϊσμού, δε δείχνω τον ενθουσιασμό μου με τις κινήσεις μου, αλλά με τη παράθεση περισσότερης πληροφορίας. Ο Λόγος αντικαθιστά την Πράξιν, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό (όλα τα εμοτικονς του κόσμου προσπαθούν να περιορίσουν άλλωστε τον Λόγο, μα του κάκου).

Οκ, νομίζω το αποδείξαμε. Flirt is really complicated. Αλλά τι γίνεται με τον έρωτα; Μπορεί ο έρωτας να μείνει στο διαδικτυακό περιβάλλον; Στη σακούλα;

Οχι, η γνώμη μου είναι πως οχι. Η ανθρώπινη επαφή δε μπορεί να αντικατασταθεί. Το πόσο χρόνο θα πάρει να μεταφερθεί ένα διαδικτυακό φλερτ στον πραγματικό κόσμο εξαρτάται απο πολλά, αλλά με μαθηματική βεβαιότητα η μετάβαση αυτή θα γίνει. Κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές και απο περιπτώσεις διαδικτυακής "μοιχείας". Για παράδειγμα, η Ειμι Τέιλορ, η οποία έπιασε τον άντρα της να συνεβρίσκεται ερωτικά με ένα άβαταρ κατά τη διάρκεια ενός διαδικτυακού παιχνιδιού, κατέθεσε αίτηση διαζυγίου με αιτιολογία "μοιχείας" (βλ. πάλι "Συνδεδεμένοι", σ.373). Και πολλές άλλες περιπτώσεις διαδικτυακού 'φλερτ' (άνευ άβαταρς, κυρίως μέσω των social media) καταλήγουν σε συγκρούσεις και χωρισμούς. Αυτό δείχνει, κατά τη γνώμη μου, οτι κανείς μας δε πιστεύει πως "ό,τι γίνεται στο διαδίκτυο, μένει στο διαδίκτυο".

Και μετά, τι γίνεται μετά;
Οι ερωτικές σχέσεις είναι περίπλοκες, αυτό το γνωρίζουμε όλοι. Η εξάπλωση του διαδικτύου σίγουρα επιδρά σε αυτές με πολλούς τρόπους. Η ιδιωτικότητα του κάθε ατόμου σε μια σχέση μπορεί να πληγεί, καθώς η τεχνολογία βοηθά στο να είμαστε πάντα "εύκαιροι".

"Σου έστειλα στο facebook, γιατί δεν απάντησες; Δεν είσαι σπίτι; Που είσαι; Γιατί δε μου απαντάς;"

Το διαδίκτυο κατέστησε άχρηστους τους παλιούς ντεντεκτιβ ερωτικών υποθέσεων και φαίνεται να μείωσε δραματικά την πώληση καπαρτινών και τρυπημένων-στο-επίπεδο-των-ματιών εφημεριδών. No need for that anymore! Μείωσε επίσης δραματικά τη χρήση του ταχυδρομείου και των μουτζουρωμένων-από-το-κλάμα επιστολόχαρτων, όπως και τη χρήση του χαρτιού περιτυλίγματος προς όφελος αυτών-των-καφέ-χαρτόκουτων που χρησιμοποιεί κάθε e-shop. Ακόμα και τα μυριάδες χαρτάκια με πληροφορίες που "πρέπει οπωσδήποτε να θυμηθώ να του πω" έχασαν στη μεγάλη μάχη με το copy/paste (Τα δέντρα του Αμαζονίου δηλώνουν πολύ ευχαριστημένα με αυτή την εξέλιξη).

Εν ολίγοις, τα πράγματα μοιάζουν στη βάση τους ίδια. Ζήλεια, επαφή, απόσταση, ενδιαφέρον. Απλώς τώρα φαίνονται όλα πολύ πιο εύκολα, καθώς απέχουν συνήθως μόνο ένα ή λίγα περισσότερα "κλικ". Η ευκολία αυτή δεν είναι ουσιαστική όμως, παρά μοιάζει τελικά να περιπλέκει τα πράγματα και να τα δυσχεραίνει. Οι αισθήσεις, οι ορμόνες και οι δεσμοί μας, ακριβώς όπως και του ανθρώπου του Neanderthal ενεργοποιούνται απο την κίνηση και την αντιμετώπιση εχθρών και δυσκολιών. Κάνοντας τα πράγματα "εύκολα", μπορεί να χάνουμε το ουσιαστικό δέσιμο και, αν αυτό δεν είναι παρόν, τότε είναι που όλα γίνονται πολύ πιο δύσκολα. (Ή όπως περιγράφεται πολύ όμορφα σε κάποιο ελληνικό άσμα "Άμα δε λιώσουμε μαζί πώς θες να γίνουμε ένα;")

Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να θέτουμε τα όρια μας και κυρίως, να μη ξεχνάμε ποτέ το πιο σημαντικό πλήκτρο των ηλεκτρονικών μας συσκευών. "The Off-Button".


ΥΓ. Επειδή σας κούρασα, θα σας βάλω κι ένα χαρωπό τραγουδάκι για εξιλέωση.

1.N. Yee & J. Bailenson, "The Proteus Effect: The Effect of Transformed Self-Representation on Behavior", Human Communication Research 33 (2007): 271-290
2. N. A. Christakis & J.H. Fowler. "Συνδεδεμένοι" Εκδόσεις Κάτοπτρο (2010)