The future is here. Resistance is futile. #hub6301

Tragedy, he perceived, belonged to the ancient time.1

How different are we?

Μία από τις λεγόμενες "ανώτερες λειτουργίες" του ανθρώπου είναι η ικανότητα του να οραματίζεται και να στοχάζεται για το μέλλον. Αυτή η ματιά προς το μέλλον αλλάζει ποσοτικά και ποιοτικά ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες, τα επιτεύγματα και τους φυσικούς περιορισμούς που ισχύουν για την ανθρωπότητα σε κάθε διαφορετική χωρική και χρονική συνθήκη. Η ικανότητα αυτή φαίνεται να έπαιζε πάντοτε πολύ σημαντικό ρόλο σε κάθε επίτευγμα του ανθρώπου, οδηγώντας τον να χτίσει σπίτια και πόλεις για να προστατευτεί από έναν μελλοντικό χειμώνα ή κάποιους μελλοντικούς θηρευτές, να στοχαστεί, να φιλοσοφήσει και να δημιουργήσει πολιτεύματα για να βελτιώσει τις μελλοντικές συνθήκες, να πολεμήσει για νέα εδάφη. Ο Θεός έχτισε την επί γης "βασιλεία" του προσφέροντας μια μελλοντική, μετά θάνατον ζωή, σε περιόδους που η αξία της ζωής των ανθρώπων ήταν αρκετά περιορισμένη. Μεσαίωνας. Βασανισμοί, θανάτοι, λοιμώδεις ασθένειες, δημόσια ικριώματα, δεν έχουν καμία σημασία, η μόνη αξία της ζωής είναι μετά τον θάνατο. 

 God is dead. God remains dead. And we have killed him. How shall we comfort ourselves, the murderers of all murderers? What was holiest and mightiest of all that the world has yet owned has bled to death under our knives: who will wipe this blood off us? What water is there for us to clean ourselves? What festivals of atonement, what sacred games shall we have to invent? Is not the greatness of this deed too great for us? Must we ourselves not become gods simply to appear worthy of it? 2.

 Όταν "σκοτώσαμε το Θεό" αρχίσαμε και πάλι να ασχολούμαστε με τον άνθρωπο. Όσο το βιοτικό επίπεδο και το προσδόκιμο ζωής αυξανόταν, δεν υπήρχαν πια ικανοί λόγοι να επιζητούμε πια την επουράνια βασιλεία, ήταν καιρός να επικεντρωθούμε στην επι γης παρουσία μας και πάλι. Τα νέα πιστέυω, η νέα "θρησκεία" θα έπρεπε να έχει στο κέντρο της τον άνθρωπο. Αυτή τη φορά όμως ο πήχης είχε ανέβει πολύ. Ο χριστιανικός Θεός, τον οποίο θα διαδεχόταν πλεόν ο άνθρωπος, δεν είχε καμία σχέση με τους παλιούς ημι-ανθρώπινους θεούς. Αυτός ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ξεπεραστεί, όμως αυτό δεν θα εμπόδιζε τον άνθρωπο από το να προσπαθήσει. Το μόνο που φαινόταν να τον κρατά πίσω ήταν η μισή ζωώδης φύση του, η ίδια του η εξέλιξη. Αν ήθελε να γίνει ποτέ θεός, αυτή θα έπρεπε να ξεπεραστεί. Θα έπρεπε να ξεκινήσει να ελέγχει το μυαλό του. Με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, ξεκίνησε να οραματίζεται τη βασιλεία του Νου, το σημείο οπού δε θα ήταν πια ένας φθαρτός, πεπερασμένος άνθρωπος, κατευθυνόμενος από το ένστικτο επιβίωσης, αλλά θα μπορούσε να αποδώσει στον εαυτό του τα σκήπτρα της απόλυτης Γνώσης, της απόλυτης Δύναμης και Ευμάρειας και, φυσικά, της Αιωνιότητας, Ο μετά-μοντέρνος αυτός Φαραώ κατάλαβε πως τα εργαλεία που θα χρειαστεί για τη νέα αυτή του βασιλεία δε μπορούσαν να είναι πια πέτρες, τσεκούρια, σπαθιά, ούτε καν ο Λόγος. Έπρεπε να δημιουργήσει μια νέα επανάσταση που θα τον βοηθούσε να επικρατήσει, την τεχνολογική επανάσταση.

We are in the process of redesigning what it is to be human. 3

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, πολλοί δημιουργοί, κυρίως συγγραφείς και φιλόσοφοι, άρχισαν να ανησυχούν για το τι θα επιφύλασσε το μέλλον του ανθρώπου. Ακόμη και σήμερα, τέτοια έργα βρίσκονται κάτω από τη ταμπέλα του "Sci-Fi" (συντομογραφία του "Science Fiction"). Όμως, έναν αιώνα μετά, δε μοιάζουν πια "Επιστημονική Φαντασία", μα "Επιστημονικό Μέλλον". Και αν ο 20ος αιώνας φαίνεται εξαιρετικά μακρινός, αρκεί να θυμηθούμε τα καλλιτεχνικά έργα των προηγούμενων δύο-τριών δεκαετιών και να αναλογιστούμε πόσο μη ρεαλιστικά μας φαίνονταν επιτεύγματα που πλέον αναγνωρίζουμε ότι δεν βρίσκονται πολύ μακριά. Τα Cyborgs δεν απέχουν ποιοτικά από τα πλήρως ελεγχόμενα από το μυαλό "βιονικά" προσθετικά μέλη. Τα ρομπότ γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκα και ικανά για περισσότερη αυτονομία. Η "εικονική πραγματικότητα"; Η "τεχνητή νοημοσύνη"4 ; Δεν είναι η διαφορά μεταξύ "επιστημονικής φαντασίας" και πραγματικότητας μονάχα ποσοτική πια;

How are we different?

Πόσο cyborgs είμαστε; Πόση τεχνητή νοημοσύνη κουβαλάμε στη τσέπη μας; Πόσα ρομπότ μας υπηρετούν; Η τεχνολογία έχει γίνει μια προέκταση του εαυτού μας, Ο υπολογιστής λίγο παλιότερα και πλέον το κινητό τηλέφωνο, βρίσκονται πάντα εκεί για να μας υπηρετήσουν. Οι εφαρμογές που κουβαλάμε μαζί μας μπορούν να μας ενημερώσουν για τους παλμούς της καρδιάς μας και για τις θερμίδες που μόλις χάσαμε, να μας ταξιδέψουν τρισδιάστατα στα μεγαλύτερα αξιοθέατα του κόσμου, να μας επιτρέψουν να βρούμε και να επικοινωνήσουμε με κάποιον που κατοικεί στην άλλη άκρη της Γης. Και τίποτα από αυτά δεν είναι κάτι το εξεζητημένο, είναι μονάχα οι εφαρμογές που χρησιμοποιούμε λίγο-πολύ όλοι μας. 

We are already in a symbiotic relationship with technology. 3

Αυτή η συμβιωτική σχέση φαίνεται να περιλαμβάνει σε μεγαλύτερο βαθμό το μυαλό μας και συνάμα, να το αναδιαμορφώνει 5. Βασιζόμαστε όλο και περισσότερο στη τεχνολογία για να θυμηθούμε τα ραντεβού μας, για να αναζητήσουμε οποιαδήποτε πληροφορία, να ενημερωθούμε και να μορφωθούμε. Δε χρειάζεται πλέον να προσπαθούμε να συγκρατήσουμε και πολλά. Σίγουρα αυτό μοιάζει απελευθερωτικό. Γιατί να στηριχτώ σε ένα ατελές εργαλείο όπως το μυαλό μου και στο κάτω-κάτω γιατί να το κουράσω με περιττές λεπτομέρειες; Έχω έναν νέο, εξωτερικό λοβό στον εγκέφαλο μου ο οποίος, πολύ σαν τους εσωτερικούς, είναι παντού και πάντα μαζί μου. Σύντομα δε, θα υπερνικήσω τους περιορισμούς που η εξωτερική του ύπαρξη μου προκαλεί, εμφυτεύοντας τον εντός μου. Τεχνητή Νοημοσύνη, ή αλλιώς η απόλυτη Γνώση. 6

Όμως δεν είναι μόνο πληροφορία που η τεχνολογία μου παρέχει. Είναι και εμπειρία, εικόνες, νέα περιβάλλοντα. Αυτή τη στιγμή μπορώ να βρίσκομαι ταυτόχρονα σε τρία συνέδρια, να χαζεύω κάθε γωνία του "Βασιλείου του Bhutan", και να βλέπω σε πραγματικό χρόνο τον φίλο μου να λιάζεται στις παραλίες της Καραϊβικής. Όπως λέει το μότο του Google Sightseeing: "Why bother seeing the world for real?"7. Σύντομα, θα μπορώ να κατέχω εξοπλισμό και πόρους ώστε να βλέπω λίγο πιο ρεαλιστικά όλα όσα ήδη απολαμβάνω. Θα μπορώ να "βρίσκομαι εκεί" και ακόμη, να δημιουργώ εγώ ο ίδιος αυτό το "εκεί", να δημιουργώ το δικό μου κόσμο, σταδιακά όλο και πιο ρεαλιστικό και πραγματικό. Και θα μπορώ να δω τους κόσμους των άλλων και να προσκαλέσω και άλλους στον δικό μου κόσμο, να επικοινωνήσω με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο το βίωμα μου, τη πραγματικότητα και τη φαντασία μου 8. Ως εικόνα πλέον. Και μια εικόνα δεν αξίζει όσο χίλιες λέξεις;

Όχι πολλά χρόνια πριν, αρχίσαμε να ασχολούμαστε με τις δυνατότητες του σώματος μας. Θελήσαμε να ελέγξουμε το σώμα μας και τους πληθυσμούς, ώστε να προάγουμε την υγεία και την ευμάρεια. Τώρα φαίνεται να απασχολούμαστε ξανά με τους περιορισμούς του φυσικού, βιολογικού μας σώματος. Η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος έγινε η νέα δυνατότητα για τον άνθρωπο. Έκτοτε προσπαθεί να αναγνωρίσει της πηγές της δυστυχίας, όχι πιά στον πολιτισμό όπως έκανε ο Freud στα 1930 9, αλλά στα γονίδια μας. Η ψυχοφαρμακολογία υπόσχεται εδώ και χρόνια να μας κάνει πιο ευτυχείς. Οι αμέτρητες έρευνες που διεξάγονται αυτή τη στιγμή στοχεύουν να επιτύχουν το τέλος της δυστυχίας χτυπώντας την στο βασικό της επίπεδο: πριν καν εκδηλωθεί. Έχουμε καταφέρει να γεννούμε ανθρώπους σε περιπτώσεις όπου η φυσική επιλογή δε θα το επέτρεπε.  Έχουμε καταφέρει να αναγνωρίζουμε ήδη μέσα από τη μήτρα αρκετές ασθένειες και να τερματίζουμε μια δύσκολη και πιθανά σύντομη ζωή πριν αυτή εκδηλωθεί. Κάθε νέα ανακάλυψη θα υπηρετεί το στόχο της βελτιωμένης εικόνας του πληθυσμού. Το τέλος της δυστυχίας.

Και λοιπόν;
Με όλους αυτούς και με πολλούς άλλους τρόπους προσπαθούμε να υπερβούμε τη φυσική μας ύπαρξη, τους περιορισμούς του ανθρώπινου είδους. Όμως πρέπει να αναγνωρίσουμε κατά τη γνώμη μου και να υιοθετήσουμε την άποψη του Sir Ken Robinson: 

We really live in two worlds, don't we? There's a world that exists whether or not you exist [...] But there's another world that exists only because you exist [...] The world that came into being when you did. 10 

Αυτός ο δεύτερος κόσμος στον οποίο αναφέρεται, δε περιλαμβάνει μόνο το μυαλό μας, αλλά το σύνολο της εμπειρίας μας, των αλληλεπιδράσεων μας, των ερεθισμάτων όλων των αισθήσεων μας. Τα δημιουργήματα αυτού του κόσμου δεν είναι μονάχα νοητικά, αλλά ένα συνονθύλευμα ενσώματης δραστηριότητας, βιωμάτων, περιορισμών, παθών, λαθών και μη λεκτικών ερεθισμάτων. Είμαστε σίγουροι πως αυξάνοντας τις δυνατότητες του μυαλού μας ο κόσμος αυτός δε θα χαθεί; Ότι η "ατομικότητα" θα διατηρηθεί ώστε να συνεχίσει να ανανεώνει τον πρώτο από τους δυο αυτούς κόσμους; Μα, αυτή η ίδια η ατομικότητα δεν είναι που προκαλεί συχνά πόνο;

Το 1998, ο Vilayanur S. Ramachandran βρήκε μια απάντηση για να σταματήσει τις συνέπειες ενός παραδόξου του ανθρώπινου εγκεφάλου, του ονομαζόμενου Phantom Limp. Ο εγκέφαλος ενός ακρωτηριασμένου ατόμου συνεχίζει να πιστεύει πως το χαμένο άκρο βρίσκεται ακόμη στη θέση του. Το "σφάλμα" αυτό του εγκεφάλου δημιουργεί έντονους πόνους στο άτομο, τους οποίους κανείς δεν είχε καταφέρει μέχρι τότε να ανακουφίσει. Η λύση ήταν απλή: Ένα κουτί και ένα κάτοπτρο. 11 Το υπάρχον άκρο καθρεφτιζόταν ώστε ο εγκέφαλος να παραπλανηθεί πιστεύοντας ότι το καθρέφτισμα αυτό ήταν το χαμένο άκρο. Οι ελεύθερες κινήσεις που το άτομο μπορούσε να κάνει με το ένα του άκρο, οδηγούσαν στο να "χαλαρώσει" το άκρο-φάντασμα και να σταματήσει να στέλνει σήματα πόνου στον εγκέφαλο. Μεγεθύνοντας, θεωρητικά, αυτό το κουτί, δε μοιάζει οτι θα είναι ικανό να αντικατοπτρίζει έναν ολόκληρο εαυτό-φάντασμα, έναν εαυτό που δεν είναι πια εκεί, αλλά υπάρχει μονάχα μέσα και μέσω αυτού του κουτιού;

Ίσως αυτό το "ζοφερό" μέλλον που φανταζόμαστε να είναι αποτέλεσμα των ερεθισμάτων όλης αυτής της καλλιτεχνικής κατηγορίας που ονομάζουμε "Επιστημονική Φαντασία". Μπορεί ο νέος, μελλοντικός άνθρωπος να είναι εν τέλει καλύτερος απ' τον παλιό, να είναι χαρούμενος και ελεύθερος, και ενσυναισθητικός και λίγο-πολύ οτιδήποτε θελήσει να είναι. Μπορεί να μην είναι τελικά και τόσο κακό για τον άνθρωπο να γίνει ο νέος, αλάθητος, τέλειος, απόλυτος θεός. Η ανθρώπινη φύση όμως είναι πιθανό να μην είναι πλασμένη για μια τέτοια δυνατότητα, να μη μπορεί να ελέγξει τη Δύναμη που με τόσο πάθος επιζητεί να κατακτήσει στο μέλλον, μπορεί να είναι ακόμη πολύ νέα γι' αυτήν. Είναι πιθανό να πετάξει πολύ κοντά στον ήλιο. Και τα φτερά της φαίνεται να μην έπαψαν ποτέ να είναι κέρινα. 

1. George Orwell, 1984. (1949)

2. Friedrich Nietzsche, The Gay Science. (1882)
3. https://www.youtube.com/watch?v=bTMS9y8OVuY
4. Mια απλή αναζήτηση στο Google όλων των παραπάνω όρων αρκεί για να πείσει οποιονδήποτε πως οι τεχνολογίες αυτές είναι πλέον εδώ. Αν μπορούσαμε να αναπαράγουμε την αναζήτηση των ίδιων όρων πριν δέκα χρόνια τα αποτελέσματα θα περιορίζονταν σε "μελλοντολογικές" υποθέσεις, πλέον όμως δε θα δούμε φιλοσοφικές αναζητήσεις, αλλά προϊόντα.
5. Λόγω της πλαστικότητας του εγκεφάλου. Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Neuroplasticity
6. https://www.youtube.com/watch?v=6vMO3XmNXe4
7. http://googlesightseeing.com/
8.Για μια ανάλυση των δυνατοτήτων της εικονικής πραγματικότητας, βλ. https://www.youtube.com/watch?v=GWcn6yc8HT0
9. Sigmund Freud, Πολιτισμός, πηγή δυστηχίας. (1η έκδοση, 1930).
10. https://www.youtube.com/watch?v=5oS9h3S3VK0
11. http://en.wikipedia.org/wiki/Mirror_box