Το διαδίκτυο ήρθε ως ένα νέο εργαλείο να μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε στις ανάγκες του αυξανόμενα περίπλοκου περιβάλλοντους του 21ου αιώνα και να απαντήσει στη θέληση μας για περισσότερη και ευκολότερη επικοινωνία, για περισσότερη και ευκολότερη γνώση, για μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία σε όλα τα επίπεδα κλπ. Και η αλήθεια είναι οτι το κατόρθωσε. Αυτό που δεν είχαμε σκεφτεί όμως ήταν τι κόστος θα έχει τελικά αυτή η εξέλιξη.
Orality... Literacy... Digitalism
Βρισκόμαστε πράγματι σε μια μεταβατική περίοδο, όπου είμαστε ακόμη με το ένα πόδι στην εποχή που δε μπορούσες να μιλήσεις στο σταθερό τηλέφωνο και να είσαι ταυτόχρονα στο διαδίκτυο, που η χρέωση μέτραγε με το λεπτό και που δε μπορούσες καλά-καλά να κατεβάσεις ένα τραγούδι. Το άλλο πόδι μας όμως έχει πατήσει αρκετά γερά στη νέα εποχή, όπου το ιντερνετ βρίσκεται πλεόν μέχρι και στις τσέπες μας. Κάθε μετάβαση είναι παραπάνω από μια απλή χρήση μιας νέας 'τεχνολογίας' κατά τον Walter Ong 1, ο οποίος υποστηρίζει οτι μια προηγούμενη, τεράστια μετάβαση του μέσου της επικοινωνίας (από τον προφορικό στο γραπτό λόγο) άλλαξε ριζικά την ανθρώπινη σκέψη.
Αντίστοιχα και εδώ, οι διαφορές των παλαιότερων μέσων (επικοινωνίας, μάθησης, αγαθών και υπηρεσιών κλπ) με τα ανάλογα διαδικτυακά μέσα, δεν είναι μονάχα ποσοτικές. Είναι, πάνω απ' όλα, ποιοτικές. Το διαδίκτυο έχει αλλάξει την ίδια τη φύση των δραστηριοτήτων αυτών, τις έχει αναδιαμορφώσει ριζικά, μέσω της ευκολίας που μας προσφέρει να τις πραγματοποιήσουμε. Με τον τρόπο αυτό έχει αλλάξει και πάλι την σκέψη του ανθρώπου. Όπως αναφέρει και ο Daniel J. Levitin στο εξαιρετικό του άρθρο "Why the modern world is bad for your brain" 2:
Before email, if you wanted to write to someone, you had to invest some effort in it. [...] Because the very act of writing a note or letter to someone took this many steps, and was spread out over time, we didn't go to the trouble unless we had something important to say. Because of email immediacy, most of us give little thought to typing up any little thing that pops in our heads and hitting the send button. [...] Until recently, each of the many different modes of communication we used signalled its relevance, importance, and intent. [...] The medium was a clue to the message. All of that has changed with email [...]
Our brains are busier than ever before. We 're assaulted with facts, pseudo facts, jibber-jabber, and rumour, all posing as information. Trying to figure out what you need to know and what you can ignore is exhausting. At the same time, we are all doing more. Thirty years ago, travel agents made our airline and rail reservations, salespeople helped us find what we were looking for in shops, and professional typists or secretaries helped busy people with their correspondence. Now we do most of those things ourselves. We are doing the jobs of 10 different people while still trying to keep up with our lives, our children and parents, our friends, our careers, our hobbies, and our favorite TV shows.
Που πήγε ο χρόνος μου;
Αυτή τη στιγμή έχω ανοιχτές περισσότερες από είκοσι 'καρτέλες', μοιρασμένες σε δύο προγράμματα περιήγησης. Γνωρίζω οτι κατα μέσο όρο θα ανοίξω ανά δυό καρτέλες άλλη μιά ακόμη. Θα βρω τόσες πληροφορίες που είναι πιθανό να αναδιαμορφώσω ή και να ξεχάσω ακόμη την αρχική μου ιδέα η οποία οδήγησε στις πρώτες δέκα καρτέλες. Έχω και ένα μαγικό κουμπί, το "Restore Tabs" που μου επιτρέπει πια να διατηρήσω αυτές τις ίδιες καρτέλες ανοιχτές για όσο καιρό θέλω να τις αποφύγω, μέχρι να βρω χρόνο, ήδη κουρασμένη απ' το να τις βλέπω συνεχώς μπροστά μου, να τις 'σκανάρω' γρήγορα-γρήγορα για να βρω την πληροφορία που θα χρειαστεί να αντιγράψω, τις γνώσεις που πρέπει να μάθω, τις συμβουλές που πρέπει να πάρω. Είμαι ήδη κουρασμένη με το να τις βλέπω ανοιχτές. Είμαι ήδη κουρασμένη από την τόσο μεγάλη δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία που διαθέτω. I am overwhelmed.
Η αντίληψη του χρόνου έχει αλλάξει ήδη πολύ στο δυτικό αστικό περιβάλλον. Το διαδίκτυο φαίνεται να επέτεινε αυτή τη συνθήκη. Ίσως όμως ο άνθρωπος να μην έχει καταφέρει να προσαρμοστει -φυσιολογικά- σε αυτές τις αλλαγές ταχύτητας. Βρισκόμαστε σίγουρα σε μια εξελικτική περίοδο. Κάποιες αλλαγες φαίνεται να έχουν ήδη γίνει στον εγκέφαλο μας 3, όμως είναι πιθανό κάποιες λειτουργίες να μη μπορούν να εξελιχθούν τόσο γρήγορα ώστε να προλάβουν τον πολιτισμό. Οι περιορισμοί της φυσιολογίας μας θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν όταν προσπαθούμε να καθορίσουμε το 'κόστος' των τεχνολογικών επιτευγμάτων στη συμπεριφορά μας.
Υπάρχει όμως και η ψυχολογική παράμετρος. Όλος αυτός ο αυξανόμενος έλεγχος του περιβάλλοντος που μας προσφέρει το διαδίκτυο οδηγεί σε μια αναλογικά αυξανόμενη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και με τον τρόπο αυτό σε μια παράλληλη αύξηση των απαιτήσεων από τον εαυτό μας. Όπως αναφέρει και η Helen Lewis για την Brigit Schute: "Not only is she doing too much - she feels she should always be doing more" 4. Αν υιοθετήσουμε την ανάλυση του Alain Ehrenberg 5, ο οποίος υποστηρίζει οτι η αύξηση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στη σύγχρονη εποχή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πιέση του ανθρώπου να είναι περισσότερο αποτελεσματικός, αυτόνομος και λίγο πολύ ο καλύτερος που μπορεί, μπορούμε εύκολα να σκεφτούμε οτι οι δυνατότητες του διαδικτύου δεν είναι απαραίτητα ό,τι καλύτερο για τη ψυχική μας υγεία. Πράγματι, πως μπορώ να μη νιώσω ανεπαρκής και κατώτερος όταν οι δυνατότητες που μου προσφέρονται είναι απεριόριστες; Πως μπορώ να μη κατηγορήσω τον εαυτό μου που δεν μπορώ να είμαι ενήμερος για τα πάντα, που δε μπορώ να επικοινωνήσω με όλους, να μελετήσω σε βάθος ό,τι με ενδιαφέρει, να δω, να ακούσω, να γνωρίσω όλα όσα πλέον μπορώ; Έχω όλα τα μέσα, αλλά και πάλι δεν καταφέρνω να είμαι όσα θα μπορούσα να είμαι. Σίγουρα, θα πρέπει να φταίω εγώ γι' αυτό.
The daily bombardment of information overload is absolutely overwhelming to us. Humans aren't built to absorb, process, and act on the amount of information we get every day. The result is that we 're warier and more compartmentalized than ever before. Therapy needs to acknowledge how increasingly fragmented we 're becoming and explore how to help people connect different parts of themselves [...] 6
Για να ανταπεξέλθουμε πρέπει να βρούμε τρόπους να διαχειριστούμε τη νέα αυτή 'επανάσταση'. Ως ψυχολόγοι πρέπει να αναγνωρίσουμε τη νέα εποχή και, κυρίως, να εφεύρουμε μια γιατρειά γι' αυτό που υποτίθεται οτι θα ήταν η γιατρειά μας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε το νέο βίωμα και να το επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Άλλωστε, πληρώνουμε αυτό το τίμημα ακριβώς για να έχουμε τη δυνατότητα της ευκολότερης, αμεσότερης και απεριόριστης επικοινωνίας. Είναι σημαντικό να καταρτίσουμε τους εαυτούς μας αλλά και τις νεότερες γενιές, ώστε να μπορούμε να πατάμε, ανάμεσα σε όλα τα άλλα πλήκτρα, το 'Pause'. Όπως λέει και ο Pico Iyer 7:
It's only by stepping back and holding still that we can begin to see what the canvas means.
Είναι όμως αυτό εύκολο; Ακόμη κι αν οποιαδήποτε υποχρέωση που απαιτεί απο το άτομο να βρίσκεται στο διαδίκτυο (εργασιακή, εκπαιδευτική, επικοινωνιακή κ.α.) εξαφανιστεί για λίγο, μήπως έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ σε ένα περιβάλλον που μας επιβραβεύει άμεσα και με μικρή προσπάθεια, που δε μπορούμε πια να αφιερώσουμε πολύ ενέργεια σε τίποτε άλλο; Είναι καιρός να αρχίσουμε να απαντάμε σε αυτά τα ερωτήματα. Οι αλλαγές δεν μπορούν ποτέ να σταματήσουν για να μας περιμένουν.
Orality... Literacy... Digitalism
Βρισκόμαστε πράγματι σε μια μεταβατική περίοδο, όπου είμαστε ακόμη με το ένα πόδι στην εποχή που δε μπορούσες να μιλήσεις στο σταθερό τηλέφωνο και να είσαι ταυτόχρονα στο διαδίκτυο, που η χρέωση μέτραγε με το λεπτό και που δε μπορούσες καλά-καλά να κατεβάσεις ένα τραγούδι. Το άλλο πόδι μας όμως έχει πατήσει αρκετά γερά στη νέα εποχή, όπου το ιντερνετ βρίσκεται πλεόν μέχρι και στις τσέπες μας. Κάθε μετάβαση είναι παραπάνω από μια απλή χρήση μιας νέας 'τεχνολογίας' κατά τον Walter Ong 1, ο οποίος υποστηρίζει οτι μια προηγούμενη, τεράστια μετάβαση του μέσου της επικοινωνίας (από τον προφορικό στο γραπτό λόγο) άλλαξε ριζικά την ανθρώπινη σκέψη.
Αντίστοιχα και εδώ, οι διαφορές των παλαιότερων μέσων (επικοινωνίας, μάθησης, αγαθών και υπηρεσιών κλπ) με τα ανάλογα διαδικτυακά μέσα, δεν είναι μονάχα ποσοτικές. Είναι, πάνω απ' όλα, ποιοτικές. Το διαδίκτυο έχει αλλάξει την ίδια τη φύση των δραστηριοτήτων αυτών, τις έχει αναδιαμορφώσει ριζικά, μέσω της ευκολίας που μας προσφέρει να τις πραγματοποιήσουμε. Με τον τρόπο αυτό έχει αλλάξει και πάλι την σκέψη του ανθρώπου. Όπως αναφέρει και ο Daniel J. Levitin στο εξαιρετικό του άρθρο "Why the modern world is bad for your brain" 2:
Before email, if you wanted to write to someone, you had to invest some effort in it. [...] Because the very act of writing a note or letter to someone took this many steps, and was spread out over time, we didn't go to the trouble unless we had something important to say. Because of email immediacy, most of us give little thought to typing up any little thing that pops in our heads and hitting the send button. [...] Until recently, each of the many different modes of communication we used signalled its relevance, importance, and intent. [...] The medium was a clue to the message. All of that has changed with email [...]
Τέτοιες αναδιαμορφώσεις βέβαια έχουν γίνει πολλές φορές στην ιστορία, μάλιστα συχνά αναφερόμαστε σε αυτές ως 'επαναστάσεις', προσδίδοντας τους μια αρκετά θετική χροια. Το ζητούμενο δεν είναι λοιπόν να τις καταδικάσουμε, αλλά σίγουρα καλούμαστε να τις παρατηρήσουμε. Πράγματι το ιντερνετ, με τον καιρό, έβαλε τελικά όλο τον κόσμο στις παλάμες μας. Όμως είμαστε βιολογικά -και συναισθηματικά- έτοιμοι να κρατήσουμε όλο τον κόσμο; Ο ίδιος συγγραφέας παρατηρεί:
Our brains are busier than ever before. We 're assaulted with facts, pseudo facts, jibber-jabber, and rumour, all posing as information. Trying to figure out what you need to know and what you can ignore is exhausting. At the same time, we are all doing more. Thirty years ago, travel agents made our airline and rail reservations, salespeople helped us find what we were looking for in shops, and professional typists or secretaries helped busy people with their correspondence. Now we do most of those things ourselves. We are doing the jobs of 10 different people while still trying to keep up with our lives, our children and parents, our friends, our careers, our hobbies, and our favorite TV shows.
Που πήγε ο χρόνος μου;
Αυτή τη στιγμή έχω ανοιχτές περισσότερες από είκοσι 'καρτέλες', μοιρασμένες σε δύο προγράμματα περιήγησης. Γνωρίζω οτι κατα μέσο όρο θα ανοίξω ανά δυό καρτέλες άλλη μιά ακόμη. Θα βρω τόσες πληροφορίες που είναι πιθανό να αναδιαμορφώσω ή και να ξεχάσω ακόμη την αρχική μου ιδέα η οποία οδήγησε στις πρώτες δέκα καρτέλες. Έχω και ένα μαγικό κουμπί, το "Restore Tabs" που μου επιτρέπει πια να διατηρήσω αυτές τις ίδιες καρτέλες ανοιχτές για όσο καιρό θέλω να τις αποφύγω, μέχρι να βρω χρόνο, ήδη κουρασμένη απ' το να τις βλέπω συνεχώς μπροστά μου, να τις 'σκανάρω' γρήγορα-γρήγορα για να βρω την πληροφορία που θα χρειαστεί να αντιγράψω, τις γνώσεις που πρέπει να μάθω, τις συμβουλές που πρέπει να πάρω. Είμαι ήδη κουρασμένη με το να τις βλέπω ανοιχτές. Είμαι ήδη κουρασμένη από την τόσο μεγάλη δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφορία που διαθέτω. I am overwhelmed.
Η αντίληψη του χρόνου έχει αλλάξει ήδη πολύ στο δυτικό αστικό περιβάλλον. Το διαδίκτυο φαίνεται να επέτεινε αυτή τη συνθήκη. Ίσως όμως ο άνθρωπος να μην έχει καταφέρει να προσαρμοστει -φυσιολογικά- σε αυτές τις αλλαγές ταχύτητας. Βρισκόμαστε σίγουρα σε μια εξελικτική περίοδο. Κάποιες αλλαγες φαίνεται να έχουν ήδη γίνει στον εγκέφαλο μας 3, όμως είναι πιθανό κάποιες λειτουργίες να μη μπορούν να εξελιχθούν τόσο γρήγορα ώστε να προλάβουν τον πολιτισμό. Οι περιορισμοί της φυσιολογίας μας θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν όταν προσπαθούμε να καθορίσουμε το 'κόστος' των τεχνολογικών επιτευγμάτων στη συμπεριφορά μας.
Υπάρχει όμως και η ψυχολογική παράμετρος. Όλος αυτός ο αυξανόμενος έλεγχος του περιβάλλοντος που μας προσφέρει το διαδίκτυο οδηγεί σε μια αναλογικά αυξανόμενη εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και με τον τρόπο αυτό σε μια παράλληλη αύξηση των απαιτήσεων από τον εαυτό μας. Όπως αναφέρει και η Helen Lewis για την Brigit Schute: "Not only is she doing too much - she feels she should always be doing more" 4. Αν υιοθετήσουμε την ανάλυση του Alain Ehrenberg 5, ο οποίος υποστηρίζει οτι η αύξηση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στη σύγχρονη εποχή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πιέση του ανθρώπου να είναι περισσότερο αποτελεσματικός, αυτόνομος και λίγο πολύ ο καλύτερος που μπορεί, μπορούμε εύκολα να σκεφτούμε οτι οι δυνατότητες του διαδικτύου δεν είναι απαραίτητα ό,τι καλύτερο για τη ψυχική μας υγεία. Πράγματι, πως μπορώ να μη νιώσω ανεπαρκής και κατώτερος όταν οι δυνατότητες που μου προσφέρονται είναι απεριόριστες; Πως μπορώ να μη κατηγορήσω τον εαυτό μου που δεν μπορώ να είμαι ενήμερος για τα πάντα, που δε μπορώ να επικοινωνήσω με όλους, να μελετήσω σε βάθος ό,τι με ενδιαφέρει, να δω, να ακούσω, να γνωρίσω όλα όσα πλέον μπορώ; Έχω όλα τα μέσα, αλλά και πάλι δεν καταφέρνω να είμαι όσα θα μπορούσα να είμαι. Σίγουρα, θα πρέπει να φταίω εγώ γι' αυτό.
The daily bombardment of information overload is absolutely overwhelming to us. Humans aren't built to absorb, process, and act on the amount of information we get every day. The result is that we 're warier and more compartmentalized than ever before. Therapy needs to acknowledge how increasingly fragmented we 're becoming and explore how to help people connect different parts of themselves [...] 6
Για να ανταπεξέλθουμε πρέπει να βρούμε τρόπους να διαχειριστούμε τη νέα αυτή 'επανάσταση'. Ως ψυχολόγοι πρέπει να αναγνωρίσουμε τη νέα εποχή και, κυρίως, να εφεύρουμε μια γιατρειά γι' αυτό που υποτίθεται οτι θα ήταν η γιατρειά μας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε το νέο βίωμα και να το επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Άλλωστε, πληρώνουμε αυτό το τίμημα ακριβώς για να έχουμε τη δυνατότητα της ευκολότερης, αμεσότερης και απεριόριστης επικοινωνίας. Είναι σημαντικό να καταρτίσουμε τους εαυτούς μας αλλά και τις νεότερες γενιές, ώστε να μπορούμε να πατάμε, ανάμεσα σε όλα τα άλλα πλήκτρα, το 'Pause'. Όπως λέει και ο Pico Iyer 7:
It's only by stepping back and holding still that we can begin to see what the canvas means.
Είναι όμως αυτό εύκολο; Ακόμη κι αν οποιαδήποτε υποχρέωση που απαιτεί απο το άτομο να βρίσκεται στο διαδίκτυο (εργασιακή, εκπαιδευτική, επικοινωνιακή κ.α.) εξαφανιστεί για λίγο, μήπως έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ σε ένα περιβάλλον που μας επιβραβεύει άμεσα και με μικρή προσπάθεια, που δε μπορούμε πια να αφιερώσουμε πολύ ενέργεια σε τίποτε άλλο; Είναι καιρός να αρχίσουμε να απαντάμε σε αυτά τα ερωτήματα. Οι αλλαγές δεν μπορούν ποτέ να σταματήσουν για να μας περιμένουν.
1. Ong, W. J. (2012). Orality and literacy: The technologizing of the word. Routledge.
5. Alain, E. (1998). La fatigue d’être soi. Dépression et société. Μεταφρασμένο στα αγγλικά υπό τον τίτλο "The weariness of the self: Diagnosing the History of Depression in the Contemporary Age", αν και ο ελληνικός τίτλος "Η κούραση του να είσαι ο εαυτός σου" ίσως αποδίδει καλύτερα τις προθέσεις του συγγραφέα. Για ένα review βλ. και http://www.ephemerajournal.org/sites/default/files/11-1johnsen.pdf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου